Home / مێژووى ئاینەکان / ئاینى ئیسلام / قادیانیەت‌و بەهائیەت وەك چەكی دەست بۆ گومان خستنەسەر جیهانیبوونی ئیسلام

قادیانیەت‌و بەهائیەت وەك چەكی دەست بۆ گومان خستنەسەر جیهانیبوونی ئیسلام

baha-qadean

قادیانیەت‌و بەهائیەت وەك چەكی دەست بۆ گومان خستنەسەر جیهانیبوونی ئیسلام

نووسینی انور الجندی

وەرگێڕانی نهاد جلال حبیب الله

قەڵەمڕەوی بیانی سوورە لەسەر ئەوەی چەمك و واتای جیهانیبوونی ئیسلام بلەرزێنێ، ئەمەش لە رێی بانگەشەی ئەوەی گوایە ئیسلام ئایینێكی عەرەبیە یان ئایینێكی ناوچەییە، بەمە دەیەوێت چەمك و واتای حەقیقی ئیسلام لەناوبەرێت كە بریتیە لە كۆتا ‌و سەرمۆری ئایینە ئاسمانیەكان، پەیامەكانی پێشووش بۆ چەند گەلێكی یان خەڵكێكی تایبەت بون، لە كاتێكدا ئیسلام وەك هۆشیاری بەخشێ بۆ هەموو جیهانیان هاتووە، پاش ئەوەی مرۆڤایەتی بڕێ لە پێگەیشتنی بەخۆوە دی دەیتوانی ئایینی نەمری جیهانی بەخشەری ئیسلام وەربگرێ تا خوا سەرزەوی بداتە دەست، هەوڵی رۆژهەڵاتناسان لەو بارەیەوە زۆر بوو تا بە جۆرێ لە جۆرەكان گومان بخەنە سەر جیهانی بوونی ئیسلام، بەڵام بەهۆی بەخششی زۆری ئیسلامەوە لەو كارەیاندا دەستەوسان و بێتوانا وەستان، چونكە ئیسلام هەم بەخششی زۆر بوو و هەم ئاسۆی فراوان و توانای بەرنگاربوونەوەی رووداوەكانیشی زۆر بوو و بەرنامەیەكی تەواوو گشتگیریشی هەبوو و دوو پەیوەندی پێكەوە كۆدەكردەوە: پەیوەندی نێوان خوا و مرۆڤ، پەیوەندی نێوان مرۆڤ و كۆمەڵگە.

هاواری رۆژئاواگەری و شاڵاوی رۆشنبیری بۆ سەپاندنی چەند چەمك و واتایەكی بەرتەسكی دەمارگیری و رەگەزپەرستی بەرزبوویەوە بەو ئومێدەی كار بكەنە سەر ئەو چەمك و واتا رەسەنەی ئیسلام كە بە دابەزینی قورئان راگەیەنرا‌و ئینتیمای هەموو مرۆڤایەتی گێڕایەوە بۆ یەك بنەرەت(كلكم من آ‌دم و آدم من تراب) سنووری بەرزی و پێشینەیی نێوان كەسەكانیشی لە تاكە رێگەیەكەوە هێشتەوە كە لەخواترسانە(إن أكرمكم عند الله أتقاكم) نەك لە رێی رەگەز یان رەنگ یان خوێنەوە.

ئیسلام ئەو دیدە لادەرە رەگەزیەی نەهێشت و چەمك و واتای مرۆڤێتی گێڕایەوە بۆ ئینتیما رەسەنەكەی خۆی و دید و لایەنە حەقەكەی، بانگەوازی ئیسلام دەیویست جیاكاری رەگەزی و رەنگی و خوێنی لەناوبەرێ و چەمك و واتای برایەتی ئیسلامی یەكخەر رابگەیەنێت، بەڵام قەڵەمڕەوی بیانی زۆر هەوڵیدەدا بیردۆزە رەگەزیەكانی سەربە سەرچاوەی داگیركاری نوێی ئەورووپا هەناردە بكات لەرێی بانگەواز كردن بۆ رەگەزی سپی ژیارساز و رەگەزە رەنگاورەنگەكان كە تووشی قۆناغی لاوازی و دواكەوتەیی بون و كەوتوونەتە ژێر قەڵەمڕەوی رەگەزی سپیەوە.

توێژینەوە وردە زانستیەكان خراپی ‌و نالەباری بانگەشەی ئەو بانگخوازانەی رەوتی رەگەزپەرستییان خستەروو كە چۆن جیاكاری زۆر دەكەن لەنێوان گەلاندا تەنها لەبەر جیاوازی رەنگ یان رەگەزیان، دەریشكەوت تاكە جیاوازی نێوان ئەوان ئەو دەرفەتەیە كە بۆ دەستەیەك لواوەو بۆ ئەوی تر نەرەخساوە لە بواری بەریەككەوتنی ژیاری یان فێركاریدا، جەخت لەوەش دەكەنەوە كە هیچ پەیوەندیەك نیە لەنێوان ژیارێكی دیاریكراو و پێكهاتەی رەگەزی هەر وەچەیەكدا.

هەڵوێستی ئیسلام بەرامبەر بە رەگەزپەرستی روون و راشكاوانەیە، موسڵمانان تەواو ئازادن و هیچ جیاكاری رەنگی و رەگەزی بەرامبەر بە دراوسێكانیان ناكەن، خەڵكی دابەش ناكەن بۆ رەش و سپی، دەمێكە زانایانی ئیسلام بە سەربەرزیەوە دەڵێن رەنگرەشەكانیش خاوەن دەروونێكی نەرم و پاكن.

لەلایەكی ترەوە شاڵاوی هزری دەیەوێ‌ ئەو بیروباوەرە بلەرزێنێ كە ئیسلام كۆتاو سەرمۆری پەیامەكانە، ئەمەش لەرێی بڵاوكردنەوەی ژەهری جۆراوجۆر لەژێر ناوی یەكبونی ئایینەكان یان دەركەوتنی ئایینی نوێ لەدوای ئیسلام.

بڕێ لە رۆژهەلاتناسان و رۆژئاواگەران قسە لەسەر ئەوە دەكەن سێ ئایینەكە دەبنە یەك ئایینی خوایی یان هەرسێكیان لە لایەن خواوە هاتون، ئەم قسەیە پێویستی بە توێژینەوەو بەدواداچوون هەیە، لە راستیدا ئایینی خوا لە بنەرەتدا یەك ئایینە، بەڵام دوای ئەوەی پەیامی پێغەمبەر مووسا بە تەورات و پەیامی پێغەمبەر عیسا بە ئینجیل هات دواتر دەستكاری كردن و گۆڕانكاری بەسەریاندا هات كە رێیان نەدا بگەن بە پەیامی كۆتایی، لە هەردوو كتێبەكەدا ئاماژە كراوە بە پەیامی كۆتایی‌وپێغەمبەری كۆتایی(الذین یتبعون الرسول النبی اڵامی الذی یجدوه مكتوبا عندهم فی التوراة والإنجیل)(اڵاعراف: 157) بەڵام لەو تەوراتەدا كە پیاوە ئایینیەكانی جوولەكە دایانناوە یان ئەو ئینجیلانەی كە چەند كەسێ دایاننان ئەو ئاماژەكردنە نەماوە، بۆیە قسەی ئەوەی ئایینی خوا یەكە پێویستی بە بەدواداچوون هەیە بۆ رێككردنەوەی ریزبەندیەكە (پەیامی مووسا درایە دەست عیسا)هەردوو پەیامەكەش بۆ جوولەكە بون، هەردووكیان درانە دەست كۆتا پەیامی جیهانی كە بۆ هەموو مرۆڤایەتی هاتووە، وەك دكتۆر موحەممەد عەبدوڵا دەراز دەڵێت ئینجیل هات تا حوكمەكانی تەورات بگۆڕێت، عیسا پێغەمبەر هات و رایگەیاند هاتووە تا هەندێ‌ لەو شتانە بۆ بەنی ئیسرائیل رەواو حەلاڵ بكات كە لەسەریان حەرام بوو، قورئانیش هات تا گۆڕانكاری بكات لە هەندێ‌ حوكمی ئینجیل و تەوراتدا، موحەممەد(صلى الله عليه وسلم) رایگەیاند هاتووە تا هەموو پاكیەكان بۆ خەڵكی حەڵاڵ بكات‌و هەموو پیسیەكانیان لەسەر حەرام بكات و كۆتیان لەسەر نەهێڵێ.

ئەو دەستكاریانەی پەیامی دواتر لە كەموكورتی پەیامی پَشوو نیە، بەڵكو وەستانە لە كاتی گونجاوی خۆی و وادەی دیاریكراوی خۆیدا، نموونەی ئەمە وەك سێ پزیشك وایە كە یەكێكیان دێت بۆ چارەسەری منداڵێ لە ماوەی یەكەمی ژیانیدا‌و بڕیار دەدات تەنها شیر بۆ خواردنی دابنرێ و جگە لە شیری پێ نەدرێت، پزیشكی دووەم دێت بریار دەدات شیرو خواردنیش بدرێ بە منداڵەكە، پزیشكی سێیەم دێت لە قۆناغی دواتر لەو دوو قۆناغە بریار دەدات خواردنی بەهێز بدرێ بەو كەسە، دەی هەریەك لەو سێ پزیشكە سەركەوتوو بون لە چارەسەری ئەو بارەدا، ئەمە وێڕای داننان بە چەند بنەمایەكی گشتی پاكوخواێنی و هەڵگرتن كە لە هەمو سەردەمەكاندا وەك یەك وان.

پەیوەندی ئیسلام بە ئایینە ئاسمانیەكانەوە لە وێنەی یەكەمیدا پەیوەندی بەراستدانان و پشتگیری گشتیە، پەیوەندیشیان پێكەوە لە قۆناغە گەشەسەندووەكاندا پەیوەندی بەراستدانانی ئەو بەشە رەسەنانەیە كە ماونەتەوە‌و راستكردنەوەی ئەو بیدعەو زیادەكاریانەیە كە هەبون، هەڵەیە بڵێین مرۆڤایەتی لە خوایەكەوە چوە بۆ خوایەكی تر تا دواجار پاش هەزاران ساڵ گەیشتووە بە یەكخواپەرستی، ئەوانە ئەوەیان لەبیر كردووە كە پێغەمبەر ئادەم كە باوكی مرۆڤایەتیە یەكخواپەرست بووە، دواتر چەندین سەدە تێپەڕ بوو و مۆرك و بارەكان بەدوایدا گۆڕان و كەسەكان لە دارو ئاژەڵ و مرۆڤ خواوەندیان بۆ خۆیان دانا و بەدوای ئەمانەشدا بەردەوام خوا پێغەمبەرانی دەنارد تا لە هەر قۆناغێكی مرۆڤایەتیدا خەڵكی بگێڕنەوە بۆ ئایینی فیترەت و یەكخواپەرستی.

لێرەوە بانگەوازی نوێ بۆ یەكبوونی ئایینەكان پووچ و بێمانایە و مەبەست پێی لێدانی ئەو چەمك و واتایەی ئیسلامە كە ئێستا بە تەنها هەڵیگرتووە و ئەویش چەمك و واتای یەكخواپەرستی پوختە، ئەوانەی بانگەواز بۆ یەكبوونی ئایینەكان دەكەن دەیانەوێ‌ بەوجۆرە جوولەكایەتی بەرز راگرن كە سەرەتای یەكخواپەرستیە، لەكاتێكدا سەرەتای یەكخواپەرستی لەگەڵ دروستبوونی مرۆڤدا هەبووە، لەكاتی پێغەمبەر نووحدا هەبووە، ئەوەی ئەو بانگەوازە دەكات تاكە مەبەستی بریتیە لە لەكارخستنی جیهانیبوونی ئیسلام یان نەهێشتنی جیاوازی تایبەتی ئیسلام، هەردوو بانگەوازی قادیانیەت و بەهائیەت دوو هەوڵی نوێی سەردەمی نوێن بۆ بانگەواز بۆ یەكبوونی ئایینەكان بەو واتایەی هەر یەك لەوانی تر بكەنە بەدیل بۆ ئیسلام.

توێژینەوەكان ئەوەیان ئاشكراكردووە بەهائیەت لە ئێران‌و قادیانیەت لە هیند دوو هەوڵی موژدەبەری رۆژهەلاتناسی مەترسیدارن بۆ بەدیهێنانی ئامانجی ماسۆنیەت كە لێدانی ئیسلامە، بەهائیەتی نوێ كە لە بابیەتەوە سەریهەڵداوە بە داهێنانێكی رووسی دادەنرێ بە نیازی كێبڕكێی قەیسەرەكانی روس لەگەڵ هەوڵە رۆژئاواییەكان لە جیهانی ئیسلامیدا، قادیانیەتیش داهێنانێكی تەواوی بەریتانیە بۆ لێدانی بانگەوازی جیهادی ئیسلامی بەكاریان هێنا كاتێ‌ زانایانی موسڵمان لە هیند بانگەوازی جیهادیان دەكرد.

لێرەوە دەزانین تا چ ئاستێ هەوڵ دەدرێ بۆ تەنگپێهەڵچنینی ئیسلام و موسڵمانان، بەهائیەت و قادیانیەتیش دوو كۆرپەی ماسۆنیەتن تەنها دەبنە بەدیل و وەچەی نوێ بۆ قەرمەتیەكان و ئیخوانوصەفا و باتینیەكان با كات و شوێن و وناویان جیاواز بێت بەڵام لە كرۆكا یەكن.

لە مەترسیدارترین ئەو شتانەیبەهائیەت بانگەوازیان بۆ دەكات:

یەكەم: تەئویلكردنی دەقەكانی شەریعەت و بانگەشەی ئەوەی گوایە شەریعەتی باب نەسخی شەریعەتی ئیسلامی كردووە، مەبەست لە تەئویلیش گۆڕینی قورئان‌و سوننەتە تا لە بنەرەتی دانایی و رێنموونی خۆیان لایانبدەن، بەهائیەت چەند حوكمێكی تایبەتی بۆ شوێنكەوتوانی داناوە پێچەوانەی حوكمەكانی ئیسلام و حوكمی نوێژ و رۆژووی گۆڕیوە و حەجی نەهێشتووەو نكووڵی دەكات لە موعجیزەی پێغەمبەران(موسا‌و عیسا و موحەممەد)(سەلامی خوا لە هەرسێیان).

بەهائیەت باس لە قەدەمی بوونی جیهان دەكات‌و بانگەشەی ئەوە دەكات پێغەمبەران لەژێر پەردەی دروشمەكاندا حەقیقەتیان شاردوەتەوە، بێگومان تەئویل داهێنانێكی جوولەكەیە كە (فیلون)ی فەیلەسووفیان بە تەئویلكردنی تەورات دایهێنا، دەگاتە ئەو باوەرەی زۆربەی ئەوەی لە تەوراتدا هەن ئاماژەن بە شتانێكی نادیار، لەو تەئویلانەیان ئەوەیە گوایە مەبەست بە قیامەت هەستانی رۆحی خواییە لە دیمەنێكی نوێی مرۆییدا، سەبارەت بە ەبهەشت دەڵێن خۆشیەكی رۆحیە و سەبارەت بە دۆزەخیش رایان وایە بێبەشبوونە لە ناسین‌و مەعریفەی خوا.

دووەم: نكووڵی كردن لە زیندووبوونەوە‌و بەهەشت و دۆزەخ، بەهائیەت لەمەدا وەك دەستەی دەهریەكانیان كردووە كە پێیان وایە بەهەشت و دۆزەخ لە كتێبە پیرۆزەكاندا راستیگەلێكی هێمایی و جێ ئاماژەن.

سێیەم: لەكارخستنی ئەرك‌و بانگەوازكردن بۆ رەوایی ئارەزووبازی‌و هاندانی مرۆڤ بۆ ئەوەی ببێتە دیلی ئارەزووەكانی، ئەوان دەڵێن: حوكمەكانی شەریعەتی ئیسلامی نەسخ كراونەتەوەو تا ئێستاش شەریعەتی دواتر دانەبەزیوە بۆمان بۆیە لە قۆناغی نەبوونی ئەركداین بۆیە حەز بە چی دەكەن بیكەن، بۆ ئەم بانگەوازەش دەروازەیەكیان داناوە بە بانگەوازكردن بۆ یەكسانی نێوان ژن و پیاو لە میرات و مەسەلەی تریش، هاواریان بۆ ئەوەش بەرز بوو تا پەردەی نێوان كوڕو كچ نەهێڵن، ئەمەش لە ژێر ناوی خۆشەویستیدا كە واتا راستیەكەی بریتیە لە هاوبەشەكی جنسی(واتە بەشداری جەماوەری جنسی).

ئەو ئایینی خۆشەویستیەی كە پەیڕەویان كرد لە كۆمەڵگەكانیاندا و ئاڵاكەیان كرد بە بینایی چاویان تەنها لەكارخستنی تەواوی هەموو رێسا رەوشتیەكان بوو تا ئارەزووە نزم و سوكەكان لای مرۆڤەكان پەیڕەو بكرێن و ئیتر هەركەو بۆخۆی خوو بداتە كاری جنسی و چێژوەرگرتنی ئاژەڵیانە بڵاوبێتەوە.

چوارەم: بانگەواز دەكەن بۆ چەكدانان و نكووڵی دەكەن لە جیهادكردن.

پێنجەم: بانگەوازكردن بۆ پێغەمبەربوونی هەندێ بانگخوازی رەوت‌و مەزهەبەكەیان بەڵكو بانگەوازكردن بۆ خوایەتی لە رێی حلول و سروش لە ناوخۆوە.

شەشەم: پشت بەستنیان بە راڤەكاریەكانی باتینیەكان بۆ چەمكە ناسراوەكانی ناو زمان.

حەوتەم: بەیەكگەیشتنیان لەگەڵ ماسۆنیەت لە كورتكردنەوەی ئایین لە دەروونی خەڵكدا و سڕینەوەی شوێنەوارەكانی لە هەموو كۆمەڵگەی مرۆییدا، ماسۆنیەكان دژایەتییان بۆ ئیسلام ناشارنەوەو بە ئاشكرا باسی لەناوبردنی دوژمنی هەمیشەییان(مەبەستیان ئایینە) دەكەن، راشكاوانە دەڵێن دەبێت پیاوانی ئایینیش لەناوببرێن و بێ دوودڵی دژ بە هەموو ئایینەكان جەنگ هەڵگیرسێنن، چونكە ئایین بە دوژمنی راستەقینەی مرۆڤایەتی دەزانن.

هەشتەم: بەهائیەت فەرزەكانی نوێژ و رۆژوو و حەج‌و جیهاد و پەیرەوی سزا لەسەر تاوان(حدود)و تۆڵەكردنەوەو هەموو ئەو رێنماییانەی تریان لابردون كە لە قورئان و سوننەتدا هاتون.

نۆیەم: بەڵگەنامەكان لە لایەكەوە پەیوەندی نێوان بەهائیەت‌و صەهیۆنیەت‌و پرۆتۆكۆلاتیان ئاشكراكردووە، لەلایەكی تریشەوە پەیوەندی بەهائیەكانیان لەگەڵ ماسۆنیەتدا خستوەتەروو كە چۆن بوونەتە درێژە پێدەری باتینیەتی كۆن و پشت دەبەستن بە فەلسەفەی ماددی و چەمكە فرۆیدیەكان و جنس.

نووسەری كتێبی(مفتاح باب الابواب) وا وەسفیان دەكات كە ئایینێكی تایبەتی تێكەڵ لە هەمو ئایینەكانیان هەیە، تێكەڵ لە (بووزی و بەرهەمی و بتپەرستی و زەردەشتی و جوولەكەیی و مەسیحی و ئیسلام و بیروباوەری تەصەوفی فەلسەفی).

پوختەكەی ئەوەیە دەستەی بەهائیەكان لە چوار بنەڕەتی سەرەكی بیروباوەڕدا پێچەوانەی چەمك و واتای دروستی ئیسلامن:

1-بیروباوەڕی جیهاد‌و وەستان دژ بە دوژمنانی ئیسلام.

2-بیروباوەڕی فەرمان بە چاكە و رێگری لە خراپە.

3-بیروباوەڕی پاراستنی خودێتی ئیسلامی و رێگرتن لە توانەوەی.

4-بیروباوەڕی پەیوەست بە حەج بۆ چەسپاندنی یەكبوون و پاڵپشتی كۆمەڵی ئیسلامی.

سەبارەت بە قادیانیەت:

ئەمانە بە راشكاوانە دەردەچن لە پێغەمبەرایەتی موحەممەد(صلى الله عليه وسلم)و دژ بە موسڵمانان دەبن دۆستی قەڵەمڕەوی خۆسەپێن و داگیركاری بیانی، بۆ ئەمەش بە واتایەكی خراپ دەكەونە تەئویل كردنی ئایەتەكان و دژ بە فەرزی جیهاد رادەوەستن‌و بەرگری دەكەن لە قەڵەمڕەوی بیانی و ئەوەش بە گوێڕایەڵی بەرپرسی موسڵمانان(ولی الامر) دادەنێن، دەیانەوێ‌ ئەم ئوممەتە پەیوەندی نەمێنێ بە رابردوویەوە، دەرگا بە كراوەیی دەهێڵێتەوە لەبەردەم بانگەشەكارانی پێغەمبەرایەتیدا و كەشێك لەبەردەم موسڵماناندا دروست دەكات كە یەكپارچە بێهیواییە، قادیانیەت و بەهائیەت لە بیرۆكەی ژەهراوی یەكبوونی ئایینەكاندا یەكدەگرنەوە و هەریەكەیان خۆیان دەكەنە بەدیل لەبری ئایین تا بە تەنها ئیسلام لەناوبەرن، هەروەها لە لەكارخستنی فەرزی جیهاددا یەكدەگرنەوە، هاوڕان لە نەمانی ئەركی سەرشان و گۆڕینی روانگەی موسڵمانان و رووكردنە كەعبە لە مەككە، حكوومەتی پاكستانی ئەو دەستەی قادیانیەكانی بە كەمینەیەكی نائیسلامی داناوە.

ئەو فەیلەسووفانە بیردۆزەی پەرەسەندنیان قۆستوەتەوەو لەبواری ئەو زانستانەدا بەكاری دەهێنن تا بڵێن هیچ شتێكی جێگیرو چەسپاو نیە‌و هەموو شتێك لە بارێكەوە دەگۆڕێت بۆ بارێكی تر، ئەمەش بۆ ئایین و ئەخلاق بەكاردەهێنن، ئەمەش بیردۆزەیەكی ژەهراویە سەر بە بیری صەهیۆنی كە ئامانجی دارماندنی بەهاكانی مرۆڤ و ژیارەكانە بە ئامانجی دەسترۆییان بەسەر جیهاندا.

بیری ئیسلامی بەرامبەر بە بیردۆزەی ماددی هەڵوێستێكی روونی هەیە و بڕیاری ئەوە دەدات مرۆڤ پێكهاتووە لە جەستە و دەروون و جەستە و رۆح، جەستە لە جیهانی ماددەدا چونكە تایبەتمەندی ناسراوی جەستەی هەیە، سەبارەت بە نەفس یان رۆح لە جیهانێكی تردایە تایبەتمەندی جیاواز لە ماددە، ئیسلام لە كرۆكدا دوانەیە و دان دەنێت بە بوونی خوا و بوونی جیهان، بوونی دنیا و بوونی رۆژی دوایی، بوونی رۆح و جەستە، دەروون و جەستە، بانگەواز دەكات رووبكەیتە دنیا و ژیاری مرۆیی بنیاد بنێیت، هەموو ئەمانە لە پێناو بنیادنانی كۆمەڵگەی خواپەرستیدا.

لە بواری دارماندنی رۆشنبیری ئیسلامیدا لێكدانەوەی ماددی بۆ مێژوو دێت كە لە بنەڕەتدا بەرهەمی فەلسەفەی ماددیە، لێكدانەوەی ماددی بۆ مێژوو هەوڵ دەدات وا نیشانی خەڵك بدات سەركەوتنی مەبدەئی رووەو سەركوتن لە پێناوە ماددیەكان رێ دەبڕێ، تەنها پێناوە ماددیەكان بنەڕەتی گۆڕانە كۆمەڵایەتی‌و مرۆییەكانن، هێزە ماددیەكان خاوەن دەسەڵاتی باڵای هەموو چالاكی مرۆڤن، دوای ئەوەی ناوك داڕما هەنگاوێ‌ پاشەكشەی كرد، زانست دەریخست لە پشت ئەم جیهانە ماددیە هەستپێكراوەوە جیهانێكی تر هەیە، ئەوەش دەزانێت لێرەدا لەپشت شتە دیارەكاندا راستیەكی شاراوە هەیە، بوون لە خودی خۆیدا حەقیقەت نیە بەڵكو هەموو ئەو چەمك و واتایانە گەیشتنە ئەو ڕایەی بێگومان لە پشت ئەم بوونەوە هێزێكی باڵای دارێژەر و رێكخەر هەیە كە بوونی داهێناوە‌و سات دوای سات بەڕێوەی دەبات.

ئەرنست رارز فۆرد دەڵێت: بیردۆزەی ماددی داڕما، ئەوەش كە دایڕماند ئەو سەلماندنە بوو كە ناوك لە بڕێ ئەلیكترۆن پێكدێ‌ كە لە دەوری پرۆتۆن دەخولێنەوە لەسەر نیزامێ‌ هاوشێوەی نیزامی هەتاوی، ماددەش ئیتر چەسپاو نیەو دەبێتە وزە و وزەش دەبێتە ماددە، لێرەوە ئەوە دەركەوت كە ئەو بنەڕەتەی مەزهەبە زانستیەكان لەسەدەی نۆزدەدا لەسەری وەستان داڕما و ئێستا زانایان قسەدەكەن لەسەر بوون و مرۆڤ و ژیان و زانستیش چەند مەیدانێكی نوێ ئاشكرا دەكات كە دەگەڕێت بەدوای گیانەكاندا‌و بنەڕەتی ماددە و ئامانجی بوون، مەزهەبەكەی داروین ئەگەرێك بوو نەك راستیەك بێت، هەر بۆیە جێی كەموكورتییە.

ئەوەش دەركەوت كە هەڵەیەكی گەورە هەیە سەبارەت بەكارهێنانی وشەی زانست بۆ رای فەیلەسووفان و ئەگەرەكانی زانایانی سروشت، راستیەكەی وایە بوترێ بیردۆزەكەی داروین قۆرخكاریەكی دڕندانەی ئەنجامدا بۆ دارماندنی بەهاكانی مرۆڤ و چەمكە رۆحیەكان‌و گومان نانەوە لەسەر راستی بوون(خوای گەورە)و سروش و پێغەمبەرایەتی و هتد…، ئامانج لەوەش نانەوەی گیانی ملهوڕی و بێڕەوشتی و كاركردنە سەر چەمكەكانی ئەخلاق و كۆمەڵایەتیە.

چەمك و واتای فەلسەفەی ماددی بە سەختی لە ئاسۆی بیری ئیسلامیدا خرایەڕوو، ئەم رەوتە لەسەر بنەمای هەستپێكراو دامەزرابوو و بڕوای بە جگە لەوە نەبووو بە تەواوەتی بروای نەبوو بە جیهانی غەیب‌و میتافیزیقا، بیردۆزەی ماددی لەسەر ئەو بڕوایە وەستاوە بوون بەوە دەزانێت لەخۆیەوە پێكهاتووەو كۆنە(ئەمەش پێچەوانەی راستی ئایینە دابەزیوەكانە)، مەزهەبی ماددی زانستێكی پوخت نیە، بەڵكو فەلسەفەیەكە كە لەسەر چەند ئەگەرێ وەستاوە كە جێی هەڵەو راستیشن، چونكە پەیوەندی هەیە بە جیهانی هەست پێنەكراوەوە، ئەمەش لایەنێكە كە دیدی ماددی نكووڵی لێ دەكات چونكە ناتوانێت بیخاتە بواری ئەزمون و تاقیكردنەوەوە، لێرەوە نەگونجانی نێوان مەزهەبە ماددیەكان دەبینین، لە راستیدا ناكۆكی نیە لە نێوان ماددەو زانستدا بەڵكو ناكۆكی نێوان ئایین‌و فەلسەفە هەیە.

كاتێ فەلسەفەی ماددی ئەگەری نەبوونی خوا دادەنێت و نكووڵی لە بوونی پێغەمبەران و زیندووبوونەوەو بەهەشت و دۆزەخ دەكات جیاوازە لە گەڵ ئەو زانستەدا كە كاری خۆی سنووردار كردووە لە بازنەی هەستپێكراوەكاندا و لە بواری غەیبیاتدا نچێتە ناكۆكیەوە، لێرەوە بیردۆزەی ماددی لە بواری فەلسەفەدا دادەنرێ نەك لە بواری زانستدا، چونكە هیچ سەنەدێكی ئەزموون یان واقع یان بەڵگە یان پێوانی نەبوو، بەڵكو بیرۆكەیەكی نوێی زیندوو كردوەتەوە كە ملهوڕەكانی سەردەمانی مێژووی كۆن دەیانوت.

چەندین لبیردۆزەی فەلسەفی دەركەوتن لە سەر بنەمای چەند بیردۆزەیەكی زانستی كە خێرا ئەزموون تێیپەراندن‌و هەڵەكانیان دەركەوتن، زانست زۆر هەنگاوی ناو هەوڵی دا ئاسۆكانی بوون ببڕێ و نهێنی ژیان بزانێت بەڵام دواجار پاشەكشەی كرد و پۆزشی هێنایەوەو تەنها دەستی دایە لێكۆڵینەوەی شتە دیارەكان.

بەمەش ئەو بیردۆزەیە نكووڵیدەكات لە كاریگەری هۆكارە رۆحی و هزری و دەروونیەكان، ماركس پَی وایە ماددە راڤەی هەموو شتێكی ناو بوون‌و كۆمەڵگەی مرۆیی دەكات و هۆكاری یەكلاكەرەوەش لە جووڵەی مێژوودا پەیوەندی بەرهەمهێنانە، مێژوو ململانێی نێوان چەندچینێكە كە دەیانەوێ پەیوەندیە كۆنەكان بپارێزن لەگەڵ چەندچینێك كە گۆڕانیان دەوێت، بەمەش مێژوو دەبێتە ململانێی نێوان چینەكان، ئەم دیدە ماددیەی لێكدانەوەی مێژووە لەسەر چەند بنەمایەكی پووچ وەستاوە، لەوانە:بوو دروستكەرێكی نیە و بوون ماددەیە و ئایینەكان ئالوودەبەخشی عەقڵەكانن و پاڵپشتی بنەرەتی نكووڵی خوا و زیندووبوونەوەیە، هەر ماددیگەراییە ژیاری نوێی پیشەسازی داهێناوە.

لەم هێڵە گشتیانەوە ئاستی نەگونجانی گەورەی نێوان چەمك و واتای بیری رۆژئاوایی مەسیحی جولەكەیی(كە كاریگەری زۆرە لە بیردۆزەی لێكدانەوەی ماددی بۆ بەهاكان) بە روونی دەردەكەوێ‌ لەگەڵ چەمك و واتای ئیسلامدا كە هەردوو لایەنی مادی و رۆحی مرۆڤ پێكەوە كۆدەكاتەوە‌و لەسەر بنەمای بروابوون بە خوای دروستكەری بوون‌و بروابوون بە غەیب و سروش و پێغەمبەرایەتیو بەرپرسیارێتی تاكەكەسی و پاداشتی رۆژی دوایی ەستاوە، هەوڵ زۆردرا تا بیردۆزەی روانینی ماددی بۆ مێژوو بەسەر مێژووی ئیسلامیدا پەیڕەو بكرێ تا هەوڵ بدرێ لە بنەرەت و پاڵپشتیەكانی بەتاڵ بكرێ و رووناكی ئەو ئیمانە بكوژێنرێتەوە كە رەگەزی بەرامبەر بە رەگەزی ماددیە و پاڵپشتێكی لێكدانەوەی ئیسلامیە بۆ مێژوو.

هەوڵی زۆر دەدرێت تا وا لێكدانەوە بۆ مێژووی ئیسلامی بكرێ گوایە ململانێی چینایەتی نێوان موسڵمانان یان لەبەر هەژاری و نەداری هەنگاویان ناوە بۆ فتووحات، هەروەها دەركەوت پێناوی ئابووری تاكە پێناوی لێكدانەوەی مێژوو نیە بەڵكو هۆكارێكە لەو چەند هۆكارەی كە هەیە‌و یەكەم‌و گرنگترین هۆكاریش نیە، بەڵكو بە پێچەوانەوە میسالیە ئایینی‌و ئەخلاقیەكان كە لە ئیسلامەوە هەڵدەقوڵێن هۆكاری سەرەكین لە بزاڤی مێژووی ئیسلامیدا، دواتر هۆكاری ئابووری وەك هۆكاری دووەم دێت.

یەكێ لە مەترسیدارترین ئەو گومانانەی كە بانگخوازانی لێكدانەوەی ماددی بۆ مێژوو دەیخەنەڕوو هەوڵدانە بۆ وێناكردنی سەردەمی پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) و خەلیفەكانی راشیدین بەوجۆرەی ململانێی نێوان راست‌و چەپەكان بێت، ئەم وێناكردنەووێناكردنەكانی تریش كاریگەرییان هەبوو لە شێواندنی تێگەیشتنی دروست بۆ مێژووی ئیسلامی.

مێژووی ئیسلامی ئەو لێكدانەوە تایبەتەی خۆی هەیە كە جیاوازە لەو لێكدانەوە ماددیەی كە ماركس پێشكەشی دەكات یان ئەو لێكدانەوە ئایینیەش كە توینبی پێشكەشی دەكات‌و شتی بەستووە بە بەرزراگرتنی ژیاری رۆژئاوای مەسیحی، دیارترین چەمك‌و واتای لێكدانەوەی ئیسلامی بۆ مێژوو بریتیە لە یەكخواپەرستی‌و دادپەروەری‌و برایەتی مرۆیی‌و دامەزرانی كۆمەڵگە لەسەر بنەمای ئەخلاق بێ دانانی جیاوازی لە نێوان رەگەز‌و خوێن‌و هەوڵدانە بۆ لەناوبردنی بەخۆدانازین‌و ململانێی رگەزی و خوێنی، هەڵەیەكی لێكدانەوەی ماركسی بۆ مێژووی ئیسلامی دانانی ئەو دووبەرەكیەی راست‌و چەپ بوو كە ئیسلام هەرگیز شتی وای بەخۆوەنەدیوە.

هەڵەیەكی تری لێكدانەوەی ماددی بۆ مێژوو ئەوەیە وا سەیری ئیسلام دەكات كە گوایە قرناغێكی پێشرەوی كۆمەڵایەتی یان ئابووری بووبێت، لەكاتێكدا ئیسلام بانگەوازێكی خواپەرستیە نەك بانگەوازێكی مرۆیی بێت، ئیسلام سیفەتی كۆكاری مرۆیی هەیە، بۆیە هەڵەیە واسەیری پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بكرێت كە نێردراوی ئازادی یان پاڵەوانی پاڵەوانان بووە یان هەر وەسفێكی تری پێبدرێت كە ئیسلام بكاتە بزاڤێكی كۆمەڵایەتی و تەنها هەوڵی رزگاركردنی كۆیلە یان پەیڕەوی دادوەری كۆمەڵایەتی بووبێت، بەڵكو دەبێت وا سەیری پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) بكرێ كە نێردراوێكی خوایە و بە سروشی خوایی پاڵپشت كراوە.

هەروەها ئەو نووسینانەی بانگخوازانی رۆژئاواگەری‌و ماركسیەت لەسەر مێژووی ئیسلامی دەینووسن چ لە لێكدانەوەی مێژویی یان باسی ژیانی كەسە گەورەكانی مێژووی ئیسلامدا بێت هەموو ئەو نووسینانەیان هەوڵدانە بۆ كوژاندنەوەی مۆمی باوەڕ، ئەو باوەرشەی كەئیسلام بەدیهێنا، ئەوان دەیانەوێت لێكدانەوەیەكی ماددی یان نەتەوەیی یان عەرەبچێتی بكەن بۆ مێژوو، یان وەك بزاڤێكی رەگەزی باسی بكەن یان ناكۆكی بخەنە نێوان گەلان یان ئەو گیانە ئیسلامیە بشارنەوە كە كاریگەری پەروەردەیی خۆی هەبووە لە دروستكردنی تاكی موسڵمان یان هەوڵ دەدەن جەنگە ئیسلامیەكان داماڵن لەو شنەبا ئیمانیانەی هەیانبوون‌و نكووڵی بكەن لە پاڵپشتی خوا‌و موعجیزەكان، یان دەیانەوێت خۆیان بێئاگا بكەن لە سەركەوتنی كەمینەیەكی موسڵمانان بەسەر زۆرینەی دوژمنانیان بەهۆی ئیمانیان بەخوا‌و فرۆشتنی دڵسۆزانەی گیانیان بە خوای گەورەوە.

هەڵەیەكی تری بانگخوازانی لێكدانەوەی ماددی بۆ مێژوو ئەوەیە هەوڵدەدەن ئەو ناكۆكیە بچووكانەی لە مێژووی ئیسلامیدا هەبون بە زەقی نیشانیان بدەن لەكاتێكدا ئەو وردە ناكۆكیانە لە مێژووی هەموو گەلاندا هەن، هەروەها چاوپۆشی دەكەن لەو بەخششە گەورانەی كە مێژووی ئیسلامی پێشكەشی كردون و گرنگی دەدەن بە مێژووی دەسەڵاتداران‌و خۆ بێئاگا دەكەن لە بنكەی جەماوەری بەرفراوانی باوەڕداری مێژووی ئیسلامی.

About گۆران حكيم

https://www.facebook.com/goran.hakem.5

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …