ل بیر هاتنا 42 سالیا شەهید بوونا وی لایێ‌ نەتەوەیی دهوزانا ئەنوەر مایی دا

رەشید فندی

1- پێشەكی:
ساخكرنا بیرهاتنێت نڤیسەران و رەوشەنبیران، كارەكێ‌ ئێكجاد بنرخ وبهایە، نەمازە كەر وان كەسان كارگەریەكا دیار هەبیت دوارێ‌ رەوشەنبیریدا ودسەردەمەكێ‌ گرنگ و تایبەتدا شیابن رولێ‌ بەرچاڤێ‌ خۆ بگێرن و سوار چاكێت مەیدانا رەوشەنا مللەتێ‌ خۆ بن..
ئەنوەر مایی ژی، ئێكە ژوان كەسێت دیار، لسەر دەمەكی پەیدا ببوو كو مللەتێ‌ كورد پێدڤیاتی بهەر رەوشەنبیرەكی هەبوو، كو بزاڤا رزگاریخوازا مللەتێ‌ كورد برەنگەكێ‌ نوی وهەڤچەرخ دەست پێ‌ كر وشورەشا چەكداریا مەزنا مللەتێ‌ كورد، شورەشا ئەیلوولێ‌، خەتیدا خۆ گەش كربوو..
2- كورتیەكا ژیانا وی:
ئەنوەر مایی لسالا 1913ز ل گوندێ‌ مایێ‌ هاتیە سەر دنیایێ‌ و خواندنا سەرەتایی ل بامەرنێ‌ تەڤاڤ كریە وپاشی چوویە بەرخواندنا دینی وئیجازا زانینا ئیسلامی لجەم (محەمەد شوكری ئەفەندی ئامێدی) وەرگرتیە.
سالا 1938ز چوویە گەرەكا بەرهەفكرنا مامۆستایان وپشتی تەڤاڤكرنا وێ‌ گەرێ‌ بوویە مامۆستا ول گوندێ‌ (شیروانا مەزن) لدەڤەرا بارزان ولگوندێ‌ (بارزان) نجۆ وانەگوتینە، وتێكەلیا وی دگەل شورەشێت بارزان ل سالێت 45 و 46 ێ‌ وچەلەنگیا وی یا سیاسی بوونە ئەگەرا زیندانی كرنا وی ونێزیكی دوو سالا مایە دزیندانێ‌ دا…
بێ‌ گومانە، ڤێ‌ چەندێ‌ كاریگەریەكا مەزن لسەر پێكئینانا هزرا وی یا نەتەوەیی هەبوویە، زێدە باری، بنەمالا وی یا رەوشەنبیر و زانا، كو دناڤدا مەزن بوویە.. پشتی چاردەی تیرمەها سالا 1958 ێ‌، چوو دناڤ كارێ‌ سیاسی ورەوشەنبیریدا وسالێت 1959- 1960 روژاناما (راستی- الحقیقە) ل مووسل دگەل پارێزەر جەرجیس فەتحوڵلا دەركر، وگەلەك گوتار بكوردی وعەرەبی لێ‌ دنڤیسین، زێدەباری بەلاڤكرنا چەندین گوتارا بهەردوو زمانا لگەلەك رۆژنامە و گۆڤارێت عیراقی، هەر وەسا بوو ئەندام ل ئێكەتیا ئەدیبێت عیراقی (اتحاد الادبا‌و العراقیین) كو هنگی ئێكەتیا نڤیسەرێت كورد نەبوو، (پشتی هنگی لسالا 1970 ێ‌ هاتە دامەزراندن).
لسالا 1959 ێ‌ دگەل شاندەكێ‌ مللی وحكومیێ‌ عیراقی، بەرەف كۆمارا (چین) چوو ول وێرێ‌ گوتارەكێ‌ بنرخ وبها خواند و پاشی ب رەنگێ‌ نامیلكەیەكا مێژوویی لبن ناڤێ‌ (محاچرە عن الاكراد فی الصین)چاپ بوو، هەژی گوتنێ‌ یە، كورێ‌ وی یێ‌ مەزن (مەعصووم مایی) بەری چەند ساڵەكا، ئەڤ نامیللەكە دووبارە گەهاندە چاپێ‌ ل بن ناڤێ‌ (محاچرە فی الصین عن الاكراد).. هەروەسا لسالا 1960 ێ‌ پەرتووكەكا مێژوویی یا گرنك گەهاندە چاپێ‌ لبن ناڤێ‌ (الاكراد فی بهدینان)، كو هەتا نها ژی ئەو پەرتووك ژێدەرەكێ‌ سەرەكییە دمێژوویا دەڤەرێ‌ دا..
پپپشتی بێكچوونا بارێ‌ سیاسی ل عیراقێ‌ ل سالێت 1960 و 1961 وژبەر چەلەنگیا وی یا سیاسی ورەوشەنبیری، هاتە دویر ئێخستن بۆ باژێرێ‌ (قلعە صالح) ل پارێزگەها (عمارە) ل باشوورێ‌ ئیراقێ‌ وهەتا مەها كانوونا ئێكێ‌ ژسالا 1961 ێ‌ ل وێرێ‌ما، پاشی گەهشتە ناڤ رێزێت شورەشا ئەیلوولێ‌، كو ئەو (3) مەه بوو خەتیرا وێ‌ هەلووی. ئەو دەمێ‌ دناڤ شورەشێدا مای، كادرو پێشمەرگە وخەباتكەرەكێ‌ بناڤ بوو، هەتا ل (22) ی مەها خزیرانا سالا 1963 ێ‌ لدەڤەرا (بەربانگ) لناڤبەرا سەرسنك وبامەرنێ‌، ب ئەگەرا بومبە بارانكرنا بالەفرێت جەنگێ‌، هاتە شەهیدكرن..
3- هۆزانا وی:
ئەنوەر مایی، هۆزانڤانەكێ‌ كلاسیك بوو و هۆزانێت وی لسەر گەلەك بابەتان دبەلاڤن، وەك بابەتێ‌ دینی ونیشتمانی ونەتەوەیی وسیاسی وئەڤینداری و.. هتد.
لێ‌ هۆزانێت وی برەنگەكێ‌ گشتی كێم بەلاڤ بووینە.. ل سالێت چلا ژ چەخێ‌ بووری هندە هۆزانێت وی ل گۆڤارا رۆناهی وهاوار یێت بنەمالا بەدرخانیا بەلاڤ بووینە، وهندەك ژی ل پەرتووكا (هۆزانڤانێت كورد)، یا سادق بها‌و الدین لسالا (1980) ێ‌ بەلاڤ بووینە، هنەكێت دیژی لجەم كورێ‌ وی یێ‌ مەزن سەیدا (محەمەد مەعسووم مایی) هەنە، لروژا 15/5/2003 درونشتنەكێدا، هندەك ژوان هۆزانا بۆمن كرنە دیاری، هیڤیدارین سەیدا بشێت وان هەمیان ددیوانەكێدا بەلاڤ بكەت..
هۆزانا وی یا نەتەوەیی:
شاعر ئەنوە مایی، چەندین هۆزانێت نەتەوەیی هەنە، ل دویڤ هزرا من، هۆزانا وی یا نەتەوەیی ژدوو سەرۆكانیا تێت:
1_ سەرۆكانیا رەوشەنبیریا بنەمالا وی، بنەمالا مایێ‌، كو چەندین زانا ومەلا وشێخ وشاعر ژوێ‌ بنە مالێ‌ رابووینە وبەری ئەنوەر مایی شعر نڤیسینە و پەرتووكێت دینی داناینە وپەرتووكێت ئەدەبی لجەم وان هەبووینە، كو ئەڤ سەرۆكانیە بوویە ژێدەرەك بۆ رەحمەتی، وپالدەرەك بۆ نڤیسینا هۆزانێ‌ ووەرگرتنا زانینێ‌ بگشتی..
2 _ تَێكەلیا وی دگەل بزاڤا رزگاریخوازا كوردی، نەمازە تێكەلبوونا وی دگەل شورەشێت بارزان ودامەزراندنا وی وەك مامۆستا ل وێ‌ دەڤەرێ‌ لسالا 1939 هەتا 1948 ێ‌، هەر وەسا تێكەلیا وی دگەل كارێ‌ سیاسی و رەوشەنبیری و رۆژنامەڤانی ل مووسلێ‌.
زێدەباری ڤی چەندێ‌ هەمیێ‌، زیرەكیا وی یا كەسی وبزاڤێت وی دكارێ‌ كتێب دانانێ‌ دا و ئەندامەتیا وی ل ئێكەتیا نڤیسەرێت عیراقێ‌، ئەڤە هەمی پالدەرێت ب هێز بوون، بۆ چێكرنا كەسایەتیا وی یا نەتەوەیی، نە هەر لسەر ئاستێ‌ كوردستانێ‌، بەلكو لسەر ئاستێ‌ عیراقێ‌ هەمیێ‌ وپشكداریا وی دگەل شاندێت نێڤ دەولەتی، وەك چوونا وی بو چینی وپێشكێشكرنا گوتارەكی ل وێرێ‌ لسەر مێژوویا كوردی..
دەمێ‌ ئەم هۆزانا وییا نەتەوەیی دخوینین، رەوشەنبیریا وی یا نەتەوەیی دگەل دراشتنا هۆزانێدا دیار دبیت، ووەك نەتەوە خوازەكێ‌ هەڤچەرخ ونوو وسیاسەتڤانەكێ‌ شارەزا تێتە بەرچاڤ، لەوما هۆزانا وی یا نەتەوەیی، یا تێكەلە دگەل بارێ‌ سیاسی كوردستانێ‌َ وهەروەسا بارێ‌ سیاسیێ‌ عیراقێ‌َ، دپارچە هۆزانەكێدا ئەنوەر مایی، پرسێ‌ ژ خودێ‌ دكەت، كا چما رەوشا كوردا هوویە، و دبێژیت:-
خودا وەندێ‌ پاك وسەخی میهرەبان
دلۆڤانی، هەر دەم ژبۆمە هەمان
دزانم دگەل كەسی تەنینە چوكین
دزانم ژبۆ هەر كەسەك تووی خودان
ژبو هەركەسێ‌ تەكری دۆست فەلەك
ژبژلی مە كوردان نەما یێ‌ ژڤان
چ گونەه هەیە مە خودایێ‌ بلند
چ سووچ مەهەیە ئەی خودا دابزان
مە بینە لسەر رێكەكا راست وروهن
ژپشتا مە پاڤێ‌ ڤی بارێ‌ گران
تۆ ئازا بكە ڤی وەلاتێ‌ كمێد
بكێشە دەری وی دەست تا سبان
لێ‌ خودێ‌ بەرسڤا شاعر ئەنوەر مایی ددەت ودبێژیتی:-
ئەرێ‌ بەندێ‌ شێت وزۆرێ‌ ب ژار
ژها و ژهش تە چ گرت وبژار
ژخویندن وزانین تە چ گرتی یە
چ شۆل تە كرە، ماتە كریە چ كار
چ بەرهەڤ كر وە ژوەلاتێ‌ خۆ را
چ كریە وە ئەڤرۆ، چ كریە وەپار
ژبژلی خەوا بن بی وبن توی یا
ژوەلاترا چ كریە بكەن هوین ژمار
بخوینن، بزانن دێ‌ بن سەربلند
بەلاڤكەن گەلاڤێژ، بەلاڤكەن هاوار
لگەل یەك دێ‌ راست بن دگەل وەمە ئەز
ژبو مللەتێ‌ خۆ نەبن سست وخوار
دڤێ‌ هۆزانێدا، ئەوا برەنگێ‌ دیالۆك ودان و ستاندنێ‌، لناڤبەرا خودێ‌ مەزن وشاعری هاتیە كرن، هوزانڤانی ب جوانی پرسا كوردا ئاراستەی خودێ‌ كریە، كا گەلۆ چما وەلاتێ‌ مە و مللەتێ‌ مە زولم دیتی وغەدر لێ‌ كریە، و بئاشكەرایی دۆزا مە ل سكالایەكا شێوە هۆزان بۆ خودێ‌ رەوانەكریە، لێ‌ بەرسڤا خودێ‌ ژی، گەلەك ب ئاشكەرایی هاتیە وبكورتی دبێژیت: هندی هوون دخەوبن دێ‌ رەوشا وە ئەڤە بیت، ئەڤرۆ بیت یان دوهی یان پێر بێت هەوە ژبۆ مللەتێ‌ خۆ چ كریە؟ كا هەوە رۆژنامە وگوڤار و خویندەواری بگشتی بەلاڤ كرینە؟
ئەگەر هوون دگەل هەڤدوو دراست بن، ئەز دێ‌ دگەل وەبم، ئەگەر نە‌و ئەژی دگەل وە نینم ودگەل وە نابم..
هەر وەسا دهۆزانەكا دیدا، كو لسالا 1962 ێ‌ یا ڤەهاندی، دەمێ‌ بوویە بەرپرسەكێ‌ لەشكری ل چیایێ‌ (بەمۆ) دناڤ رێزێت شورەشا ئەیلولێدا، كو چیایێ‌ (بەمۆ) دكەفتە دناڤبەرا قەزا كەلار وقەزا دەربەندیخان دا ل پارێزگەها سلێمانیێ‌ دبێژیت:
من كوردستانم ئێشم زۆر هەنە
كۆڤان وكەسەر، سەد زام وژەنە
ئەزم كوردستان كەتم بن رەنی
چەند مەه وسالە ئەز بوویمە بەنی
ئەزم كوردستانی بوومە بێ‌ بها
ژێر دەستێ‌ دوژمن چەند سال ومەها
ئەزم كوردستان بێ‌ خودی وخودان
بوومە چەند پارچە ب دەستێت دوژمنان
هەر گاڤ لناڤ خۆ بخۆ دمژویلی
هەڤركێت ئێكی لەو ژار ودیلی
دەمێ‌ مرۆڤ ڤێ‌ هۆزانا (مایی) دخوینیت، هزر وبیرێت شاعرێ‌ پێشمەرگە بئاشكەرایی دیار دبن، ودەربرینێ‌ ژ واقعێ‌ تاڵ وخرابێ‌ وی سەردەمی دكەت، كو مللەتێ‌ كورد ل كوردستانا ئیراقێ‌، بهێزەكا كێم وچەكێ‌ سڤك، لێ‌ ب ورەیەكا موكوم، شۆرەشا ئەیلوولێ‌ برێڤە دبر، لەورا بئاشكەرایی دبێژیت:-
ئەزم كوردستان بێ‌ خوەدی وخودان
بوومە چەند پارچە ب دەستێت دوژمنان
چەند پارچەییا كوردستانێ‌، دێ‌ چەوا ل مێژوو نڤیسەكێ‌ مینا ئەنوەر مایی بەرزبیت، لێ‌ ئەو ژی ئەگەرا وێ‌ پارچە بوونێ‌ باش دزانیت، لوما دبێژیت:-
هەر گاڤ لناڤ خۆ بخۆ دمژویلی
هەڤركێت ئێكی لەو ژار ودیلی
هەژی گوتنێ‌ یە كو شاعر (مایی) دڤێ‌ هۆزانێدا هەولدایە، هەردوو شێوێت سەرەكیێت كوردی نێزیكی هەڤ بكەت وهەردوو لایەن بێ‌ بگەهن، ئەڤەژی بزاڤەكا راست ودروست ول جهە، نەمازە گەر بزانین، ئەڤ هۆزانە لسالا 1962 ێ‌ ڤەهاندیە..
دەربارەی پشكداریا وی ل سالێت چلا ژ چەرخێ‌ بووری د روژنامەڤانیا بەدرخانیاندا ئەوا ل شامێ‌ دەردكەفت، ئەڤ نموونە بەسەر، كو ل گۆڤارا (رۆناهی) ل ژمارە (15) یا سالا (1943) ێ‌ بەلاڤكری، هاندان وزیخدانا گەنجا دكەت بۆ خەباتێ‌، ل دەسپێكا وێ‌ هۆزانێ‌ دبێژیت:-
خەباتێ‌ بكەن گەلی لاوان، خەبات هەر كارێ‌ مێرانە
خو هشیار كەن هەمی پێكڤە، نێ‌ ئەم موحتاجی گەنجانە ئانە كو ل وی دەمی شاعر ئەنوەر مایی رۆلێ‌ دیارێ‌ (گەنجان) بەر چاڤ دكەت وهاندانا وان دكەت بۆ خەباتێ‌ وخۆهشیاریێ‌ دقادا بزاڤا كوردایەتیێ‌ دا، كو ئەو بزاڤ گەلەك پێدڤی خوینا گەرما گەنجانە..
ئەنجام:
وەسا دیار دبیت، شاعر ئەنوەر مایی، ددەم ودەلیڤەیەكا گرنگدا دەست ب ڤەهاندن وبەلاڤكرنا هۆزانا كوردی كریە، ئەوژی سەردەمێ‌ گەشبوونا خەتیرا بزاڤا رزگاریخوازا كوردییە، ل دوماهیا سالێت سیها ژچەرخێ‌ بووری ودەسپێكا سالێت چلا ژوی چەرخێ‌ وبەردەوامیا سالێت پێنجیا ونەمازەپشتی 14 ی گەلاڤێژا سالا 1958 ێ‌، ورۆلێ‌ وییێ‌ بەرچاڤ بوویە دڤەهاندنا هۆزانا نەتەوەیی دا ل وی سەردەمێ‌، وچوویە دناڤ كاكلا بزاڤا نەتەوەیی ورەوشەنبیریدا، وپشكداری وەك پێشمەرگە ب تڤەنگ و قەلەمڤە دناڤ شۆرەشا ئەیلوولێدا كری یە، هەتا لسەر وێ‌ رێبازا پیرۆز لسالا 1963 ێ‌ دناڤ سەنگەرێت پێشمەرگەیدا شەهید بووی..

ژیدەر:
1- أنور مایی، الاكراد فی بهدینان، الگبعە الپانیە، عام 1999، مگبعە خبات- دهوك.
2- صادق بها‌و الدین، هۆزانڤانێت كورد، بەغدا سالا 1980ێ‌، بابەتێ‌ ئەنوەر مایی، بپ 493 – 504.
3- جەلادەت بەدرخان، گۆڤارا (رۆناهی) سالا 1943، ژمارە (15) بپ 20، دووبارە چابكرنا دەزگەهێ‌ كاوە/ هەولێر، سالا 2000، ب تیپێت لاتینییە.
4- رشید فندی، من ینابیع الشعر الكلاسیكی الكوردی، – الجز‌و الاول،مگبعە وزارە الپقافە/ اربیل، عام 2004، الصفحات 222- 227.
5- رونشتنەكا تایبەت دگەل سەیدا (مەعسووم ئەنوەر مایی) ل روژا 15/5/2003- دهوك.