ئەفسەری سەركردە و كارگێڕ و رۆژنامەنووسی كورد ساڵح زەكی بەگی صاحێبقڕان 1886-1944

ئا: كەریم شارەزا
ئەفسەری سەركردە و وەزیری بەرگریی حكومەتی شێخ مەحموودی مەلیكی كوردستان و كارگێڕی لێهاتوو و رۆژنامەنووسی ناسراوی كورد، ساڵح زەكی بەگی صاحێبقڕان كوڕی مەحموود بەگ لە رۆژی 7ی نیسانی ساڵی 1886دا لە شاری هەڵەبجەی كوردستانی باشور لە دایكبووە ، هەر منداڵ بووە دایك و باوكی كۆچی دواییان كردووە و عوسمان بەگی مامی بەخێوی كردووە، لە شاری سلێمانی لە بەر خوێندنی قوتابخانەی میریی داناوە، دوای تەواو كردنی خوێندنی سەرەتایی ناردوویەتی بۆ بەغدا، ئینجا لە سالی 1902 دا نێردراوە بۆ ئەستەمبوولی پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی و لەوێ‌ لە كۆلێجی سەربازیی وەرگیراوە، لە ساڵی 1906 دا بە ئەفسەری سوپا دەرچووە و پلەی مولازمی دووەمی پێدراوە ، ناردراوە بۆ فەیلەقی شەشەمی سوپای عوسمانی لە عیراق و لە سەردەمی جەنگی یەكەمی جیهانیشدا بەشداریی لە سەركانی دا كردووە، لە شەڕی (شعێبە)ی خوارووی عیراق بریندار بووە و گەلێك ئازایەتی لەو جەنگەدا نوواندووە ، بۆیە پلەی موقەدەمی پێدەدرێت و تاكو ساڵی 1921 لەو سوپایە دەمێنێتەوە ، ئینجا وازی هێناوە و گەڕاوەتەوە عیراق و كوردستان. لە مانگی ئاداری 1922دا حكومەتی عیراق كردوویەتی بە قایمقامی قەزای ئاكرێ‌ ، بەڵام دوای چەند مانگێك شێخ مەحموودی مەلیكی كوردستان لە هیندستانەوە دەگەڕێتەوە سلێمانی ، ساڵح زەكی فرمانەكەی وەك قایمقام جێهێشتووە و بە بێ‌ پرسی حكومەتی عیراق چووەتە پاڵا بزووتنەوەكەی مەلیكی كوردستان و لە كابینەی دووەمی حكومەتی كوردستانی باشوور كراوە بە سەرۆكی قیوای میللی هێزە چەكدارەكان كە بەرامبەر بە پایەی وەزیری بەرگریی كوردستان بووە . كاتێك كە حكومەتەكەی مەلیك مەحموود بە دەستی ئینگلیزەكان تێكدرا . ساڵح زەكی بەگ رووی كردە بەغدا و حكومەتی عیراق چاودێری خستە سەر، بەڵام ئەو زاتە ئەدیب و ڕووناكبیر و زمان زانە دەستەوەستان و بێ‌ خزمەتكردنی زمان و ئەدەبیاتی نەتەوەكەی خۆی نەوەستا ، بەڵكو رووی كردە مەیدانی ڕۆژنامەگەریی كوردی و لە شاری بەغدا گۆڤارێكی بە ناوی (دیاریی كوردستان) دەرچوواند، یەكەمین ژمارەی لە رۆژی 11/3/1925 دا بڵاو كردەوە و ئەو گۆڤارە بە سێ‌ زمان بڵاو دەكرایەوە ، بە كوردی، عەرەبی و توركی، وێنەداریش بوو ، بە زۆری بابەتەكانی لە بارەی كوردەوە دەنووسران، دوا ژمارەی لە 11/5/1926 دا دەرچوواند و ئیتر وەستا . ساڵح زەكی بەگ لە هەمان سالی 1926 دا كرا بە بەرێوەبەری ناحیەی (قەزانیە) تاكو دوور كەوێتەوە لە بەغدا و لە رۆژنامەنووسی ، دوای ماوەیەك دەگوێزرێتەوە بۆ ناحیەی (شارەبان) ، كە (شارەبان)یش دەكرێتە قەزا ئەویش دەكرێت بە قائمقامی ئەو قەزایە .
ئەم زاتە خزمەتگوزارە لە ساڵی 1930دا دەكرێت بە یاریدەدەری یەكەمی كارگێڕیی گشتی ناوخۆ لە دیوانی وەزارەتی ناوخۆ لە بەغدا، لە سالی 1933دا دەكرێتە قایمقامی قەزای كۆیە و گەلیك پرۆژەی خزمەتگوزاریی تێدا جێبەجێ‌ دەكات وەك: پرۆژەی ئاوی پاكی خواردنەوە بە هۆی تۆڕی بۆڕی بۆ ماڵەكان، لەگەڵا كردنەوەی شەقامێكی سەرەكی لە شارەكەدا و قوتابخانەیەكی كچان و قوتابخانەی سەرەتایی دووەمی كوڕان . سەبارەت بە لێهاتوویی ئەم زاتە لە بەرێوەبردنی كاروباری خەڵكەكە، كراوە بە پارێزگاری سلێمانی، لە ساڵی 1935 دا دەست بە كاربووە، لە ساڵی 1936 دا دەگوێزرێتەوە بۆ پارێزگای دیالە، ئینجا دەكریت بە سەرۆكی تەسویەی زەوی و زار و لە سالی 1939 دا دەكرێت بە پارێزگاری هەولێر لە سەردەمی ئەو بناغەی پرۆژەی هاوینە هەواری سەلاحەدین لە سەر چیای پیرمام لە سەرەتای هاوینی هەمان ساڵی 1939 دا دادەنرێ‌ ، كۆششێكی زۆریش دەكات بۆ سەرخستنی ئەو پرۆژە گرنگە، پرۆژەی دیكە وەك شەقام و ئاوی خواردنەوەی بۆ شارەكە ئەنجامداوە . بەڵام لە جیاتی پاداشت و رێزلێنانی ئەو كار بە دەستە جگەر سۆزەی كورد ، لەگەل هەڵگیرسانی شەڕەكەی رەشید عالی گەیلانی سەرۆك وەزیرانی ئەوسای عیراق لە سالی 1941 لە دژی بەریتانیا ، هەندێ‌ كەسی خوێن گەرمی ساویلكە بە پرۆپاگەندەی نازییەكان هەڵخەڵەتاو ، هێرشیان بردە سەر سەرای حكومەت لە هەولێر و ئۆتۆمبیلی تایبەتیان سووتاند و ویستیان خۆیشی بكوژن ، كەچی ساڵح زەكی بەگ لە بەر دڵسۆزیی بۆ كورد نەیویست كەس لە سەر ئەو كارە بكوژرێت و رێگەی بە پۆلیس و عەسكەر نەدا تەقە لە كەس بكەن . دوای ئەو رووداوە لە جیاتی پایە لێنانی ، خانەنشین كرا ، بەڵام لە ساڵی 1942 دا گەرێنرایەوە سەر فەرمان و كرا بە (سەرپەرشتی كارگێڕیی) لە وەزارەتی ناوخۆ لە بەغدا، تاكو لە رۆژی 13ی كانوونی یەكەمی 1944 دا ئەم خزمەتگوزارە مەزنەی كورد كۆچی دوایی كرد، كوردستان رۆڵەیەكی دڵسۆزی لە مەیدانی سەربازیی، سیاسی و رۆژنامەنووسی كوردی لە دەست چوو . لە كۆتاییدا دەبێ‌ ئەو راستییەش بڵێین كە ساڵح زەكی بەگ شاعیرێكی ئارەزوومەندی بە توانا بووە . بە زمانی كوردی شیعری ناسكی دەهۆنییەوە و بە زمانی كوردی، عەرەبی و توركیش وتار و لێكۆڵینەوەی رۆژنامەنووسی پوخت و پتەوی دەنووسی، لە گۆڤارەكەی (دیاریی كوردستان)دا بڵاوی دەكردنەوە، لە زمانی فارسی و فەرەنسیش تا رادەیەكی باش شارەزا بوو .
سڵاو لە یادی ئەم پیاوە خزمەتگوزارەی كورد و كوردستان .