Home / بەشی مێژووی كورد / دیدی مێژوونوس مەسعودی بۆ کورد

دیدی مێژوونوس مەسعودی بۆ کورد

 دیدی مێژوونوس مەسعودی بۆ کورد

FB_IMG_1492012195152

عەدنان ئەمین

كورد نەتەوەیەكی دێرینە لەناوچەكانی چیا، زۆر بۆچون لەبارەی ڕەچەڵەك و بنەچەیەوە هەیە. ئەوەی زیاتر جێگەی تێڕامانە بوچونی مێژوونوسی موسوڵمان(مەسعودی)یە. كە لە كتێبەكەیدا (مروج الذهب و معادن الجوهر) باس لە ڕەچەڵەكی كورد دەكات كە لە نەوەی جنۆكەیە. بەڵام ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە ئەوەیە كە بڵێین (مەسعودی) زیاتر كاری لەسەر گواستنەوەی ڕاوبۆچونەكان كردووە و خۆی خاوەنی هیچ ڕایەك نەبوو، هەروەك لە كتێبی (اخبار الزمان) باس لە هەندێك لە دروستكراوان دەكات و دەڵێت ” نقل الينا والله اعلم بخلقه، و من اشيا‌و كثيرة علي طريق التعجب لا من طريق التصديق، فمن قرا كتابنا هذا فليعلم العذر فيما اوردناه، وبالله التوفيق و التسديد و المعونة و التأييد”. واتە:”ئەوەی كە دەیگوازینەوە بۆمان گواستراوەتەوە و خودا زاناترە بە ئافراندیان، زۆر شتی دیكە هەیە كە مایەی سەرسوڕمان و مایەی باوەڕپێهێنان نیيە. ئەوەی كە ئەم كتێبەمان دەخوێنێتەوە بزانێت و بمانبورێت لەوەی كە باسمان كردووە. بە خودایە سەركەوتن و پێكان و یارمەتی و پشتڕاسكردنەوە”(1).

ئەمەش ئەوە دەردەخات كە (مەسعودی) تەنها ڕایەكانی گواستۆتەوە و خودی خۆی خاوەنی هیچ ڕایەك نەبووە. ئەگەر چەند ڕایەكیشی گواستبێتەوە، ئەوە هیچ ڕایەكی بەسەر ڕایەكی دیكەدا نەداوە. دیارە ئەم شێوە لە نوسینی مێژوو، شێوەی باوی سەردەمەكەی بووە و چەندین مێژوونوسی دیكەش بەو شێوەیە نوسیویانە. ئەمە هەوڵێكی سەرەتایی بووە بۆ ئەوەی ڕا جیاوازەكان كۆ بكەنەوە و بیاننوسنەوە و لە فەوتان بیانپارێزن. ئەمە وایكردووە كە مێژوونوسێكی وەك (ئیبن خەلدون)یش بكەوێتە ڕەخنە لێگرتنیان و، لەو بەسەرهاتانەی كە گواستویانەتەوە و لە كتێبەكانیاندا باسیان كردووە.

لە باسكردنی لە ڕەچەڵەكی كورددا, (مەسعودی) لە كتێبی (مروج الذهب) دا ڕایەكی گواستۆتەوە كە كورد لە ڕەچەڵەكی جنۆكەیە و لە كێوەكاندا گیرساونەتەوە. و دەڵێت “هەندێك كەس پێیان وایە كە پێغەمبەر سولەیمان كاتێك موڵك و دەسەڵاتی نەما ئەوە شەیتانەكان لە نێر و مێ– جنۆكە- جوتبون، كاتێك كە خوداموڵك و دەسەڵاتی سولەیمانی گەڕاندنەوە فرمانی كرد كە شەیتانە مێینە حامیلەكان دەربكەنە ناوچە شاخاویەكان (اكردوهن إلی الجبال)، دایكانەكان پەروەردەیان كردن و زۆر بوون و لەیەكتریان هێنا و بەمە ڕەچەڵەكی كورد دەستپێدەكات”(2).

((ومن الناس من ألحقهم بإما‌و سليمان بن داود عليهما السلام حين سلب ملكه ووقع علي إمائه المنافقات الشيطان المعروف بالجسد، وعصم الله منه المؤمنات أن يقع عليهن، فعلق منه المنافقات، فلما رد الله علي سليمان ملكه ووضع تلك الإما‌و الحوامل من الشيطان قال: أكردوهن إلي الجبال والاودية، فربتهم أمه اتهم، وتناكحوا، وتناسلوا، فذلك بد‌و نسب ا لاكراد)).

دەكرێت بپرسین كە سولەیمان لەوكاتەدا بە زمانی عیبری قسەی كردووە چۆن وتویەتی (اكردوهن) و ئەو ناوەیان بەسەردا سەپاوە. كە وشەكە عەرەبیە نەك عیبری.

بەڵام ئەمە تەنها ڕایەكە و چەندین ڕای دیكە دەگوازێتەوە و دەڵێت “باو و دروست لای خەڵك و ڕاستتر لە ڕەچەڵەكەیاندا ئەوەیە كە لە نەوەی (ڕەبیعەی كوڕی نزار)ن- كە لە ڕەچەڵەكی عەرەبن-. بەڵام بەشێكی دیكە لە كوردەكان دەچنەوە سەر ناوچەی (شوهجان) لە نیوان كوفە و بەسرە, كە زەوی (دەینەوەر) و (هەمەدان)ە. ڕاجیاوازی لەنیوانیاندا كە لە نەوەی (رەبیعەری كوڕی نزاری كوڕی مەعد)ن. هەروەها (ماجەردان)یش ئەوانە (كونكور)ن لە وڵاتی ئازەر و هەلبانیە و سەرات و چواردەوری شاخەكان لە شازنجان و مادنجان و مەزدەكان و بارسان و خالیە و جابارقیە- گابارقی- و جاوانیە-گاوانی- مەستەكان و ئەوەی لە ناوچەی شامە لە دەبابلە و جگە لەوانیش. وتەی باو لەبارەیانەوە ئەوەیە كە لە نەوەی (مەزەر كوڕی نزار)ن. كە لەوانەوە یەعقوبیەكان و جورقانیەكانن كە مەسیحین. ناوچەی نیشتەجێبونیان دەروبەری موسڵ و كێوی جودیە. كوردەكان لە ڕاوبۆچونیاندا وەك خەواریج بوو”(3)


(فال اشهر عند الناس؛ والاصح من أنسابهم؛ أنهم من ولد ربيعه بن نزار، فأما نوع من الَاكراد – وهم الشوهجان ببلاد ما بين الكوفة والبصرة، وهي أرض الدينور وهمذان – فلا تناكما بينهم أنهم من ولد ربيعه بن نزار بن معد، والماجردان – وهم من الكنكور ببلاد أذر والهلبانية والسراة وما حوي بلاد الجبال من الشادنجان والمادنجان والمزدنكان والبارسان والخالية والجابارقية والجاوانية والمستكان ومن حل بلاد الشام من الدبابلة وغيرهم – فالمشهور فيهم أنهم من مضر بن نزار، ومنهم اليعقوبية والجورقان وهم نصاري، وديارهم مما يلي بلاد الموصل وجبل الجودي. وفي الَاكراد من رأيهم رأي الخوارج والبرا‌وة من عثمان وعلي رضي الله عنهما).

ڕایەكی دیكە هەیە كە (مەسعودی) ئەوەشی باسكردووە و دەڵێت:”ڕەگەزی كوردەكان و جۆریانەوە خەڵك بەشێوەكی گشتی ڕاوبۆچونی جیاوازیان هەیە لەبارەی دەركەوتنیانەوە. هەندێك وا دەڕوانن كە لە نەوەی (رەبیعەی كوری نزاری كوری مەعدی كوری عەدنان)ن. لەدێرزەمانەوەی جیابونەتەوە و چونەتە ناوچە شاخاویەكان. ماویەكی زۆر لەو ناوچانەدا ماونەتەوە و تێكەڵاوی دانیشتوانی ئەو ناوچانەیان كردووە لە عەجەم و فارسەكان. زمانەكانیان فیربوون و زامانەكەیان بۆتە زمانی عەجەمی و زمانی خۆیان لەبیرچویەوە. هەر بەشەی لە كوردەكان زمانی كوردی خۆی هەیە. هەندێكیش ڕای وایە كە دەچنەوە سەر(مەزەر كوڕی نزار)، كە لە نەوەی (كوردی كوڕی سەعسەعەی كوڕی هەوەزان)ن، هەر لە كۆنەوە جیابونەتەوە و بەهۆی ئەو جەنگ و خوێنڕێژیەی كە كەوتۆتە نێوان خۆیان و (غەسا)نیەكان. هەندێكیش ڕای وایە كە لە (رەبیعەی كوری مەزەر)ن، ڕویان كردۆتە ناوچە چیاییەكان و بەدوای ئاو و خواردندا گەڕاون و زمانی عەرەبیەكەیان گۆڕا، ئەوانەی كە تێكەڵ بوون بە ناوچە شاخاویەكان”(4).

(وأما أجناس الاكراد وأنواعهم فقد تنازع الناس في بدئهم؛ فمنهم من رأي أنهم من ربيعه بن نزار بن معد بن عدنان، انفردوا في قديم الزمان، وانضافوا إلي الجبال والاودية، دعتهم إلي ذلك الانفة، وجاوروا من هنالك من الامم الساكنة المدن والعمائر من الاعاجم والفرس، فحالوا عن لسانهم، وصارت لغتهم أعجمية، ولكل نوع من الاكراد لغة لهم بالكردية، ومن الناس من رأي أنهم من مضر بن نزار، وأنهم من ولد كرد بن صعصعة بن هوازن، وأنهم انفردوا في قديم الزمان لوقائع ودما‌و كانت بينهم وبين غسان، ومنهم من رأي أنهم من ربيعه ومضر، وقد اعتصموا في الجبال طلبا للمياه والمرادي فحالوا عن اللغة العربية لما جاورهم من الامم).

ئەوەی لەم بابەتەوە تێی دەگەین ئەوەیە كە لەبارەی ڕەچەڵەك و ڕەگەزی كوردەوە (مەسعودی) هیچ ڕایەكی نیيە و تەنها ڕایەكانی گواستۆتەوە. بەڵام دیارە بەشێوەیەك لە شێوەكان ئەو ڕایە شازە گەورە كراوە و زۆرجار بۆ مەبەستی كەمكردنەوەی پایە و ڕێزی كورد بۆ مەبەستی سیاسی بەكارهێنراوە. بۆیە (مەسعودی) بێتاوانە و تەنها ڕایەكی بەر ئاگردانی لەناو كتێبەكەیدا گواستۆتەوە و وەك لە (اخبار الزمان)دا وتویەتی “بمانبورن لەوەی كە باسمان كردووە و ئاوا بۆمان هاتووە”.

سەرچاوە و پەرازێزەكان:

1-     أخبار الزمان ومن أباده الحدثان، وعجائب البلدان والغامر بالما‌و والعمران: أبو الحسن علي بن الحسين بن علي المسعودي (المتوفي: 346هـ)، بدون عدد الطبعة، دار الَاندلس للطباعة والنشر والتوزيع-بيروت، 1416هـ-1996م، ص40.
2-     مروج الذهب و معادن الجوهر: أبو الحسن علي بن الحسين بن علي المسعودي (المتوفي: 346هـ)، بدون عدد الطبعة، دار الكتب العصرية، لبنان –بيروت، (اربعة اجزا‌و). ج1/ص218.
3-     ن.م، ج1/ص218
4-     ن.م، ج1/ص218

About زريان احمد

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …