Home / مێژووی ئیسلام / شارستانیه‌ت / سەرە قەڵەمێك لە بارەی: -مێژووی موسڵمانان لە نێوان پیرۆزی و واقیعی بووندا

سەرە قەڵەمێك لە بارەی: -مێژووی موسڵمانان لە نێوان پیرۆزی و واقیعی بووندا

14568198_1185418018168643_947011564050447910_n

د.حەكیم احمد خۆشناو

زۆر جار تێكەڵەیەك دروست دەكرێت لەنێوان مێژووی ئیسلام و مێژووی مسوڵمانان ,لە ئەدەبیاتی كوردیشدا زۆر جار وشە و زاراوە عە رە بیە كان بە هەڵە وەردەگێڕدرێنە سەر زمانی كوردی ,بە هەمان پاشگرەكانیانەوە بۆنموونە (التاریخ الاسلامی =مێژووی ئیسلامی) , (الحچارە الاسلامیە – شارستانێتی ئیسلامی ) , (الشخصیات الاسلامیە – كە سایەتیە ئیسلامیەكان )… هتد.
كە چی لە ڕاستیدا ئە م (ی) ئینتیسابە، تایبە تە بە ڕێزمانی عە رەبی كە گواستنە وەی وەكو خۆی و بەهەمان مانا بۆ كوردی دروست نییە , ئەمە لە لایەك و لە لایەكی تریشەوە دەبینین هەندێك جار ( مێژووی ئیسلام ) بە كار دەهێنرێت, دیارە ئەمەشیان بەكارهێنانێكی وردو زانستی نییە، بەكارهێنانی (مێژووی موسلمانان /تاریخ المسلمین ) وردتر و دروست ترە،چونكە (ئیسلام) ئایینە كە لە بنەڕەتدا لەڕووی ئەخلاقیات و بیرو باوەڕو عەقیدەدا هاوبەشە لەگەڵ سەرجەم ئایینە ئاسمانیەكانی تر, كە لە ڕێگە ی پێغەمبەرەكاندا گەیەنراون بە گرۆی ئادەمیزاد لەكات و شوێنی جیاوازدا .. كەواتە ئایینی خودا نەگۆڕە لە ئەسڵدا ،ئەگەر پەیڕەوانی و پێشڕەوانی دەستكاری نەكەن بە هۆكاری نەزانی و بێ ئاگایی و بەرژەوەندی و ….هتد‘ هەر وەك لە ئایینەكانی یەهودی و مە سیحی دا بو نموونە بەزەقی ڕەنگی داوەتەوە ‘كتێبە پیرۆزەكانیان شێوێنراون و بەشێوە ی جیا جیا نوسراونەتەوە و تۆمار كراون، دیارە ئەمەش ڕەنگدانەوەی هەبوە لەسەر شوێنكەوتوانی و بۆتە هۆی گۆڕانكاری زۆر بە سەر پرەنسیب و یاساو ڕێساكان و حەڵاڵ و حەرامەكانیان كە لە گۆڕانكاری ناو دەقەكانی كتێبە پیرۆزەكانیانە وە زۆر جار سەرچاوەی گرتوە، تا ئەم ڕاددەیەی دەبینین مەزهەب و ئاینزا یەهودی و مەسیحییەكان جیاوازی ڕیشەیی هەیە لە نێوانیاندا سەبارەت بە بیرو باوەڕی ئایینی و زاتی خوداو خودی دەقەكانی ناو تەورات و ئینجیلەكان..
كە واتە لێرە دا دەتوانین وەك زاراوە وشە ی (مێژووی یەهودییە ت ) و (مێژووی نە صرانییە ت – مە سیحییەت) بە كار بهێنرێت بەو مانایەی كە هەر یەك لەم دوو ئایینە بەدرێژایی قۆناغە جیاوازەكاندا لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا چۆن گوزەری كردوە و چی بە سەردا هاتووە و مێژووەكەی چۆنە ,هاوكات میللە تانی مەسیحی شوینكەوتووانی ئایینەكانی تریش مێژووی خۆیان هەیە ,لە ڕوی سیاسی و ئابوری و فەرهەنگی و كۆمەڵایەتی و ..كە بەشێوەیەك لەشێوەكان ڕەنگدانەوەی ئایینەكانی پێوە دیارە ، بەڵام بەگشتی ئەمە مێژووی (مرۆڤەكان )ە جیاوازە لە گەڵ مێژوی (ئایینەكان). لێرەدا پرسیارێك دێتە پێشەوە ئایا هەمان هاوكێشە لەسەر ئیسلام و مسوڵمانانیش جێبە جێ دەبێت,واتە ئایا بەهەمان شێوە دوو شتی جیاواز هەن بە ناوەكانی (مێژووی ئیسلام) و (مێژووی مسوڵمانان )؟ لە وەڵامدادەلێین : بە قەناعەتی ئێمەی مسوڵمانان ، ئیسلام یەك ئایینە، و كتێبە پیرۆزەكەشی یەكە كە قورئانی پیرۆزە , هەر لە سەرەتای دەركەوتنی ئەم ئایینە و دابەزینی ئایەت و سورە تەكانی قورئان لە كات وشوێن و بۆنە و ڕووداوی جیاوازدا هەر هەمان ئیسلام و قورئانە , كە واتە شتێك نیە بەناوی ( مێژووی ئیسلام) وەك ئاین ,بەڵام ئەوە ی هە یە (مێژووی مسوڵمانانە ) واتە پەیڕە و شوێنكەوتوانی ئیسلام وەك( مرۆڤ) ئەم مێژووەیان دروست كردووە بە باشە و خراپیەوە بەسەركەوتوان و شكستەكانەوە بە لاپەڕە درەوشاوە و ڕەشەكانەوە , چونكە ئەوە مرۆڤە مێژوو دروست دەكات و شارستانێتی بەدی دەهێنێت بە پێی ژیان و تایبەتمەندی و هەڵ و مەرجەكانەوە، دیارە مرۆڤیش فریشتە نییە , كار دەكات..راست دەكات ، هەڵەدەكات..دەیپێكێت و نایپێكێت ..
جا ئەم مرۆڤە چەند هەوڵ بدات و كۆشش بكات و نیاز و مەرامی پاك و پەسەندبێت مەرج نییە هەموو كات سەركەوتن و ڕاست پێكان چارەنووسی بێت ،لە بڕگەیەك لە بڕگە كانی – یان زیاتر , توشی هەڵە و كەم وكورتی نەبێت ،جا ئەم كەسە هەرچە ند پابەندبێت یان هەوڵ بدات -بە بنەما ئایینی و ئەخلاقییەكانی ئیسلامەوە . لە ڕاستیدا خودی مرۆڤ بونەوەرێكی ئاڵۆزە و تێگەیشتن لێی و لەم كارو ڕوداوانەی لە سەر دەستی ئەو ڕو دەدەن ئاڵۆزترە , لە هەمووشی ئاڵۆزتر نووسینە وە و تۆمار كردنی ئە م ڕووداوانەیە كە خودی مرۆڤ ئەنجامی داون,دیارە ئەم مرۆڤەش لە (مێژوو نووسیدا) دە كەوێتە ژێر كاریگەری چەندین فاكتە رو پاڵنەری ئایدیۆلۆژی و دەروونی و (معنوی) و ماددیانە كە ئەستەمە دەربازبون لە هەرهەموویان ، هەرچەندە مێژوونووسەكەش هەوڵ بدات، لە بەر ئەوەی لە سەرەتاو كۆتادا ئەو هەرمرۆڤە و مرۆڤیش بەندە بە تۆڕێك لە هەست و نە ست و سۆز و عاتیفە كە ناكرێت هیچ مێژوونوسێك بە تەواوی خۆی لێیان دابماڵێت ..كەواتە ناكرێت ئەم كارانەی مرۆڤەكان ئەنجامیان دەدەن پیرۆز (مقدس )بن لە بەر ئەوە ی خودی مرۆڤ كائینێكی پیرۆز نییە و (قاصرە)، دەكرێت ڕاست بكات و دەكرێت هەڵەش بكات , جا ئەم رێسایە سەرجەم مرۆڤە كان دەگرێتەوە و بە مسوڵمان و غەیرە مسوڵمان, چونكە مرۆڤ بە مسوڵمان بوونی ( مقدس) نابێت و كارەكانیش لەسەرووی لێپێچینەوە و بەدوادا چوون نین , بەڵام ئەوە ی كە كار و كردارە كانی مرۆڤی مسوڵمان ( دروستكەری مێژوو) جیا دەكاتەوە ئەوە یە، كە ئەوەی لێچاوەڕوان دەكرێ , بە كارامەیی و , دڵسۆزانە تر و ڕاستگۆیانە تر و بەمە بەستی خێر و ئامانجدار ئەنجامییان بدەن و هەوڵ بدات كەمتر هەڵە و خەوشیان تێدابێت، بە حوكمی ئەم باوەڕو هەستەی كە بەرپرسیارێتیەكەی دیاری دەكات لە بەردەم پەروەردگار و لێپرسینەوەكەی، بەر لە خەڵك و مرۆڤەكان و ئەو دەورو بەرەی كە تێیدا دەژی ..
جا هەستكردن بەم پرسیاریەتیە بەندە بە چەندە ها ئەگەر و هەلو مەرجە وە , لە سەرووی هەمووشیانەوە: كەسی ڕابەر و پێشە وا، واتە چەندە پێشەواكە باوەڕدارو كارامە و دڵسۆز بیت ئەوەندە ڕەنگدانەوە ی پۆزەتیڤی دەبێت لە سەر تاك و گرووپ و چین و توێژەكانی كۆمەڵگە و چالاكی و كارو هەڵە و كەم و كورتیەكانیش سنووردارتر دەبن، نموونەیش بۆ ئەمە هەردوو خەلیفە عومەرەكەن كە لە هەردوو سەردەمی ڕاشیدی و ئومەوی ,لە (مێژووی موسڵماناندا) نموونەی حوكمداری تەندروست و دادپەروەر بوون، نەخشیان دیارە لە مێژوودا ، لێرەدا پێویستە ئاماژە بەوە بكەین كە زیادەڕەوی مسوڵمانان لە هەست و سۆز و عاتیفە وای كردوە زۆر جار بە هەڵەدا بچن لە خوێندنە وە و هەڵسەنگاندنی ڕووداوەكانی مێژووەكەیان و كەسایەتییەكانی، تا ئەم ڕاددەیە ی بگاتە بە پیرۆز سەیر كردن و دەركردنی (كەسایەتییەكان) لە سروشتە مرۆڤانەكەیان.. وبۆیە كردنیان بە بۆیەی پیرۆزی و پارێز بەندی كەچی ئەمە پێچەوانەی عەقڵ و مەنتیقە، وێڕای پێچەوانەی دەقە پیرۆزەكانی قورئان و فەرموودە دروستەكان، كە جەخت لە سەر بە هەڵەداچوونی مرۆڤەكان دەكاتەوە لە هەر ئاست و پێگەیەكدا بن ،لە هەر كات و زەمەنێكدا بێت ( ان النفس لامارە بالسو‌و) , دیارە وشەی (السو‌و) وشەیەكی گشتی یە و هەموو جۆرەكانی خراپە دەگرێتەوە، لە ستە م و ئیرەیی و ماف پێشێل كردن و نادادگەری و مەحسوبیەت و مەنسوبیەت و تەماعكاری و ….هتد،دیارە بەڵگە نەویستیشە كەسی دەستی ڕۆیشتوو و دەستەڵاتدار زیاتر خراپەكاری لێ دەوەشێتەوە چونكە بازنەكانی جووڵە و كاركردنی فراوانترن ..
كە واتە لە هەمو سەردەمەكانی مێژووی مسوڵمانان بە سەردەمی پێغەمبەریشەوە (د.خ) ، هەڵە و كەم و كورتی ولادان و پابەند نەبوون هەبووە ،بەڵام بەڕێژە ی جیاواز،ئەوە تەنها پێغەمبەرانن كە مەعصومن ( پارێزراون لەگوناه و تاوان) ,ئە گەر هەندێك جار ناتەواویش لە بۆنە و هەڵوێستە جیاوازەكانیاندا روویدابێت ،ئەوا لە لایەن پەروەردگارەوە سەرزەنشت كراون و ئاگادار كراونەتەوە , بە هۆی هەڵوێستێكیانە وە كە لە هەمبەر حاڵەتێكی دیاریكراودا،نواندوویانە و نەیان پێكاوە., دیارە ئەم حاڵەتانەش لە قورئانی پیرۆزدا تۆمار كراون , واتە پێغەمبە ران وەك ( مرۆڤ) و دوور لە لایەنە ( سروشیەكە) قابیلی هەڵە بون چ جای هاوەڵەكانی پێغەمبەر و خەلیفەكان و دەستەڵاتدارەكانی مسوڵمانان لە سەردەمە جیا جیا كاندا ,زۆر جاریش ئەم دەستەڵاتدارو سەركردەیەی كە هەڵە دەكات و بڕیاری نادروست دەردەكات، بە دیدی خۆی ڕاستی كردوە و مەبەستی خێرو چاك بووە , بەڵام لە دیدی خەڵك و میللە تدا بەسەرەڕۆ و ستەمكارو قۆرخكار وێناكراون، دواتر ئەوە ئەنجامی كارەكانن كە دەری دەخەن ڕاستی لەكوێدایە ..
لێرەدا مەبەست ئەوە یە كە ئێمە بە هەڵدا دەچین كە مێژووەكەمان بابەتییانە ناخوێنینەوە و ئامادە نبن هەڵسەنگاندنی زانستییانەی دوور لە تەرە فگیریان بۆ بكەین ,بە حوكمی ڕۆچوون لە هەست و سۆز و عاتیفەی ئایینیمان, كە بەهیچ شێوەیەك ،خودی ئیسلامیش بە سەرچاوە بنەڕەتیەكانیەوە ئەمەی پێ
پەسەند نیە، لە لایەكی تریشەوە ئەگەر ئەمە بە بیر خۆمان بهێنینەوە كەوا خودی فەرموودەكانی (پێغەمبەر) لە شێواندن و بە لاڕێدا بردن ڕزگار نەبوون بە هۆی ئەوەی كەسانێك بە پاڵنە ری ئایینی و سیاسی و مەزهەبی و بەرژەوەندی تایبەتی، سڵیان نەكردوەتەوە لە هەڵبەستن بەناو و زمانی پێغەمبەرمان ( د. خ ) بە هەزاران و دەیان هە زار وتەیان لە سەر ژیانی ئەم زاتەوە بە (فەرموودە ) هەڵبەستاوە و گێڕاویانەتەوە و دواتر تۆمار كراون ., لە پێناو ساغ كردنەوەی فەرموودەكان و پۆلێنكردنیان ،زانستەكانی فەرموودە وەك (علم الجرح والتعدیل)و( علم الرجال) دە ردەكەوێت و لەم رێگایەشدا چەندین زانای ناودار دەردەكەون كە هەوڵ و كۆششێكی بێ ئەندازەیان داوە بۆڕەت كردنەوەی هەڵبەستراوەكان و چەسپاندنی فەرموودە ڕاست و دروستەكان و دواتریش پۆلێنكردنیان بە پلە و ئاستی جیاواز ..
ئەی كە وابێت بۆ دەبێت ئێمە مێژووی مسوڵمانان ،چ وەك ئەوەی كە ڕووی داوە یاخود ئەوەی كە تۆمار كراوە لە دوو توێی سەرچاوە مێژووییەكان و بە پیرۆز سەیر بكەین و هەر ڕەخنە یەك لە ڕابردووەكەمان و دروستكەرانی ڕەت بكەینەوە یاخود بە گومانەوە لەم كەسانە بڕوانین كە ڕەخنە گرانە و شیكاریانە،
مامە ڵە لە گەڵ ڕیوایەتەكانی ناو سەرچاوە مێژووییەكان دەكەن؟
یان بۆ دەبێت هەمو هەوڵێكیان بۆ پینە و پەڕۆكردنی هەڵە وپەڵەكان وپاساو هێنانەوە بێت بۆ كەم و كورتی خاڵە ڕە شەكانی ناو مێژووەكەمان،یاخود زیادرەوی كردن لە خوێندنوەو وێناكردنی لایەنە ئەرێنیەكانی رابردوومان و بچوكردنەوە یان شاردنەوەی لایەنە نەرێنیەكان؟
بۆ دەبێت هەموو سەروەری و گەورەیی و دروشانەوەیەك بدەینە پال باوك و باپیرانمان و رابردووی دوور و نزیكمان،كەچی بۆ بەرامبەرەكانمانی بەرەوا نەبینین و هەرچی لایەنی ئەرێنی ئەوانە بچووك بكرێنەوە یان بشاردرێنەوە تەنها لە بەر ئەوە ی موسڵمان نین، دیارە ئەمەش پێچەوانە ی پێوەرە بنەڕەتییەكانی ئیسلامن كە لە دەقەكانی قورئانی پیرۆز و فەرموودەكان و ژییاننامەی پێغەمبەر سەرچاوەیان گرتووە كە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە , موسڵمان دەبێت دادپەروەر بێت لە هەڵسەنگاندنی كارەكانی مرۆڤە كان بە چاوپۆشی لە ئینتیما و هزری فەلسەفییان بۆ ژیان و دونیا بینیان .
لەوانەیە یەكێك لە فاكتەرەكانی بە پیرۆز سەیركردنی مێژووی موسوڵمانان لە لای هەندێك كەس كاردانە وەی عاتیفیانەی ئەم بۆچوونە نابابەتی و نازانستی و ئایدۆلۆژیە بێت , كە سەرتاپای مێژووی موسڵمانان بە خوێنڕێژی و ستەمكاری و دوا كەوتوویی وێنادەكات , تەنانەت تروسكاییەكی خێریشی تێدا نابینێت , دیارە پشكێكی زۆری ئەم خوێندنەوەیەش دەگەرێتەوە بۆ كاریگەربوون بە خوێندنەوەی ڕۆژهەڵاتناسەكان بۆ ئیسلام و مێژووی شارستانییەتی موسوڵمانان كە نەفەسێكی دەمارگیری و ڕەگەر پەرستی لە پشتەوەیە , كە لە مپەرە لە بەردەم خوێندنەوە و تێگەیشتنی تەندروستیانە بۆ هەرچی پەیوەستە بە ئایینی ئیسلام و مێژوو و شارستانیەتی مسوڵمانان – دیارە مەبەست زۆربەی ڕۆژهەڵاتناسەكانە نەك هەموویان-..
مە بەستم ئەوەیە كە ئەم تێڕوانینە نادروست و ناحەزانە بۆ مێژوی مسوڵمانان وای كردوە كە ( انتقائیانە) و بە پێی ئارەزوو و مەبەست چەند برگەیەك لە زە مەنێكی مێژوویی دیاریكراو، شوێن و ژینگەیەكی دیاری كراو هەڵبژێردرێت و بەسەر كۆی زەمەنەكان و شوێنەكانی تر بگشتێندرێت , واتە بەشێك ( جز‌و) بەسەر
( كل) كۆ , بسەپێنرێت ئەمەش پێچەوانەی بنەما زانستییەكانە, ئامانج لێی شێواندنی ڕاستییەكان و لە خشتەبردن و گومان دروست كردنە
یە كێكی تریش لە فاكتەرەكانی بە گەورە و پیرۆز ڕاگرتنی مێژووی موسڵمانان، لە وانەیە پەیوەست بێت بەم بارو دۆخە دژوارە ی كە موسڵمانان لە سەردەمی نوێدا پێیدا دەگوزەرێن , كە تاكو ئەمڕۆش درێژەی هەیە , كە بەڕاستی بارو دۆخێكی تاریك و دژوارە لە زۆربەی رووە شارستانیەكان ‘ كاتێ دەبینین كە موسڵمانان و كۆمەڵگەكانیان لە ڕیزی هەرە دواوەی كۆمەڵگەكانی ترن تەنانەت ڕۆڵی پاشكۆیەتی و كلكایەتی دەبینن لە بەر زۆر هۆكاری خودی و بابەتی كە لە وانەیە لە پێشەوەی هەموویانەوە پەراوێز خستنی لایەنی عەقڵی و لاسایی كردنەوە و خۆبە كەم زانین بێت , ئەمە لە كاتێكدایە كە لە سەدەكانی ناوەڕاستدا ڕۆڵی ڕابەرایەتی شارستانی و سیاسیان دەبینی و لە ڕیزی هەرە پێشەوەی كۆمەڵگە و نەتەوەكانی تر بوون.
مە بەستم ئەوەیە كە بڵێم ئەم واقیعە دژوارەی ئەمڕۆی موسڵمانان بە بەراورد لە گەڵ نەتەوە ناموسڵمانەكان وا كردووە كە خەون بە ڕابردووە وە ببینن و هەوڵ بدەن هەر لەم ڕابردووە شیرینەدا بژین , بەڵكو قورسایی و سەختی واقیعی ناهەمواری ئەمڕۆیان لە بیر بباتەوە , دیارە ئەمەش چەكێكی بێ كارە و هیچی لەو واقعە تاڵە پێ ناگۆڕێ , بێ گومان ئەم خەون و خەیاڵەش سەرچاوەكەی سۆزو عاتیفە یە , كە بە پیرۆز تەماشا كردنی ڕابردووی لێ دەكەوێتەوە .سەرئەنجامیش درێژەدانە بە چەق بەستوویی وپەراوێزخراوەیی.
دیارە ئەم هەویرە ئاوێكی زۆری گەرەكە , لە كۆتاییدا دەڵێین ئە گەر بمانەوێت تەكانێك بە واقیعی ئەمڕۆمان بدەین، پێویستیمان بە عەقلانیەتێكی زیاتر و دووركەوتنەوەیە لەم عاتیفی بوونەی كە زۆرینەمان نوقمی بووین , بە واتایەكی تر هەوڵ دان بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگی لەنێوان هەردوو لادا ..هەر وەها خوێندنەوەیەكی نوێ بۆ مێژووی موسڵمانان كە شیكاریی ڕەخنە گرانە بێت دور لە ( تقدیس) و بە پیرۆز تەماشاكردنی , بە لە بەر چاوگرتنی ئەوەی هیچ كەسایەتییەك و سەردەمێك لە مێژوودا لە سەرووی ڕەخنە و هەڵسەنگاندنی بابەتیانە نیە بە پێی سەردەم و هەلومەرجی خۆی…

سەرە قەڵەمێك لە بارەی:
-مێژووی موسڵمانان لە نێوان پیرۆزی و واقیعی بووندا
د.حەكیم احمد خۆشناو ساڵی 1966 لە كۆیە لەدایك بووە .-
دكتۆرا لە (مێژووی ئیسلامی)-
پرۆفیسۆری یاریدەدەر لە زانكۆی سەلاحەددین –هەولێر-
سەرپەرشتی و تاوتوێی دەیان نامەی ماستەرو تێزی دكتۆرای لە زانكۆكانی كوردستان كردووە .-
چەندین توێژینەوەی زانستی لە گۆقارەكانی زانكۆكانی كوردستان بڵاو كردوەتەوە.

About دیدار عثمان

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …