مستەفاپاشا یاموڵکی و ئازادی رۆژنامەنوسی

دوای ئەوەی شێخ مەحمودی مەلیک دور دور دەخرێتەوە بۆ هندستان، منەوەرانی سلێمانی و کەسایەتییە دیارەکانی بیریان لە دامەزراندنی جەمعیەتێک کردەوە بۆ رێکخستنی کاروباری سلێمانی و یەکخستنی داواکارییەکانی کورد. ئەوە بو لە (21/7/1922)دا لە کۆبونەوەیەکی گەورەدا لە مزگەوتی (سەید حەسەنی موفتی) بە سەرۆکایەتی مستەفا پاشا یامولکی بڕیار لە سەر دامەزراندنی (جەمعیەتی کوردستان) درا، بۆیە ئەم گۆڕانکارییە هەلێکی باش بو بۆ دەرکردنی رۆژنامەیەکی ئەهلی بە ناوی (بانگی کوردستان)، حاجی مستەفا پاشا بو بە سەرنوسەر و خاوەن ئیمتازی رۆژنامەکە. تا گەڕانەوەی شێخ مەحمود بۆ سلێمانی لە (30) ئەیلولی (1922) هەشت ژمارەی لێ دەرچو.

دواتر رۆژنامەکە هەمو بەیانات و ئاگاداری و فەرمانەکانی مەلیکی کوردستانی تێدا بڵاو دەکرایەوە، بەڵام کەمترین هەواڵی تەشریفاتی و رەسمی بڵاو دەکردەوە، لایەنگرانی تورک (جل خوارەکان) کە زۆر دژایەتی مستەفا پاشا و رۆژنامەکەیان دەکرد ئەمەیان بە هەل زانی و رۆیشتنە بنفکی شێخ و لە مستەفا پاشا و رۆژنامەکەیان دەخوێند، هەوڵی زۆریان دەدا ناکۆکی بخەنە نێوان خۆی و شێخ مەحمودەوە، یاموڵکی لە بانگی کوردستاندا وتارێک لە ژێر ناوی (مەطبوعات و صداقەت) دەنوسێ، لەو وتارەدا وەڵامێکی توندی جل خوارەکان دەداتەوە، سەرەتای وتارەکەی بە گرنگی رۆژنامە و ئەرک و واجیباتەکانی بۆ خوێنەر شیکاتەوە. دواتر ئەو پڕوپاگەندانەی کە لەسەریەتی بەوەی دژایەتی ئیسلام دەکات و لە گەڵ ئینگلیز رێککەوتوە رەت دەکاتەوە و وەلائی خۆی بۆ شێخ مەحمود دەردەبڕێ.

لە سەرەتادا بەرگری لە دەرکردنی (بانگی کوردستان) دەکات کە جلخوارەکان زۆر دژی دەکردنی بون و پێیان دەڵێ رۆژنامەکەی بۆ ئەوەیە کورد لە کۆمەڵگەیەکی خێڵەکیەوە بگوازێتەوە بۆ کۆمەڵگەیەکی مەدەنی: “قەومێ لەم زەمانەدا مەعاریفی نەبێ و بۆ تەرجومانی ئەفکاری و ئیعلانی مەوجودیەتی و بۆ موستەخبەرات لە یارو ئەغیاری مەگبوعاتێکی غەزەتەیەکی حوڕی نەبێ، ئەو قەومە ئەو میللەتە پێێ ناڵێن قەومی (مەدەنی)، پێی دەڵێن (بەدەوی)، کە لە جیهانی مەدەنیەتدا نە حورمەت و نە ئیعتبارێکی دەبێ و نە بە قەول و فیعلی برەو ئەدرێ.”

لە وتارەکەدا ئازادی رۆژنامەوانی گرێدەداتە ئازدی گەلەوە، پێیان دەڵێ ئەرکی رۆژنامە ریایی کردن و مەدح کردن و هەواڵی تەشریفاتی نییە، بەڵکو رۆژنامە دەبێ سەربەست بێ و کۆت و بەندی بۆ دروست نەکرێت:

“هەر قەومێ بڵێ حوڕم و ئارەزوی تەرەقی بێ، مەطبوعاتیشی، رۆژنامەشی دەبێ سەربەست بێ، لە ژێر قەیدی ریادا نەبێ، بۆ عیبرەت کردنی ئەفرادی میللەت هەرچی لازمە تیا بنوسرێ، بۆ تەمەدوح عەمر و زەید کە نەورسیدەگان میللەت فێری ریا و ئاخری ئەو قەومە لە ژێر باری ئیستبدا و تەبدیدا بەربا دەکا و ستون مەخصوصی نەبێ و لێ بۆ تەحکیم و تەثبیت حکومەتێکی عادیلە لە نەظەر یارو ئەغیاردا حەرەکات و ئیجرائات مەشکورە و ئەقوال پەسەندیدەی رەئیسی قەوم و بوزورگان دائیمەن نەشر و ئیعلان بکرێ، ئەمە فائیدەی ئینکار ناکرێ. وئیلا فڵانە کەس هات و ئەمەیە و ئەوەیە، فیسارەکەس رۆیی و ماشەڵڵا وەهایە و وەهابو، وەکو لە بەعضە جێگایان لێرە هەیە بۆ فائیدەی شەخصی غەزەتە پڕ کەن لە دوو ڕوو لە ریا، ئەمە چاک نیە، بەوە میللەت هەڵخەڵەتاندن دەبێژرێ، ریاکەری دەبێژرێ”.

مستەفا پاشا رایدەگەیەنێت رۆژنامەکەی هەمو هەواڵێکی باش کە خزمەت بە گەل و نیشتمان بکات بڵاو دەکاتەوە، بەڵام هەرگیز نایکاتە کەناڵێک بۆ زەم و شکاندنی خەڵک:

فەقەت کەسێک کە بێتە شار بە واسیطەی مەطبوعاتەوە یاخود بە تەرظێکی تر مەطبوعات خەبەردار بێ، جوانمەردییەک بنوێنێ، مەثەلەن ئیعانەی بۆ مەدارس و مەکتەب دابێ، عائیلەیەکی فەلاکەت زەدەی ئیحیا کردبێ، یاخود لەسەر حەق ئازاییەکی مەشروع و عەدالەتیەکی مەقبولی بەجێ هێنابێ، بۆ مەدح ئەوە غەزەتە بە بە زبان راستگۆیی خۆی بە هەموو لایەکدا هاوار و وەظیفەی خۆی ئیظهار و ئیفتخار دەکا. فەقەت تا ئێستا نەماندی ئێمەش نەمانوسی ذم ئەشخاصیش حەز لێ ناکەین، ئەگەر موعتادمان بوایە، بە صرەی ئەلف با تا ئێستا چەند موئەلیفاتێکمان دەبوو؟!.

لە پەرەگرافێکی دیکەدا باس لەوە دەکات کە رۆژنامەکەی رەخنە لە کەمو کوڕییەکان دەگرێت و نابێ کەس دڵگران بێت، چونکە بەمەبەستی شکاندنی کەس نەنوسراوەو و هەرکەسێک گلەیی هەیە دەتوانێت لە دادگا سکاڵا بکات:

“دیسان بڵین وەلێ وەلێ وەکو ئێستا لە هەمو نوسخەیەکی غەزەتەکەماندا  ذکر و بەیان کراوە، چشتێ بۆ حکومەت و میللەت موضڕ بێ لە مەملەکەتدا لە طەرەف چەند کەسانێکەوە قەصدی یاخود لە بەر بێ مەغزی ئیعتیاد کرابێ، نە بەڕەنگ شەخصیەت، بەڵکو بە نەوعی ئیخطار و نەصیحەت نوسراوە و دەنوسرێ. ئەمینم ئەوانەی کە لەمانە حاڵی بێ و حوسنی نیەتی بێ، لەم نەوعە نوسینانە نابێ دڵگیر و متەهەور بێ، چونکە بالفرض موباحثاتێک کە بەلای  ئەربابێ بۆنی شەخصیەتی لێوە بێ، مەحکەمە حاضرە، رای شکایەت نەبەستراوە، لە سایەی حضرەتی حوکمدارمانەوە، حقوق هەمو کەسێک دەبیسرێت و دەپرسرێ”.

لە کۆتایی وتارەکەیدا روی دەمی دەکاتە ئەو کەسانەی کە رەخنەی لێ دەگرن و دەیانەوێت بەینی ئەو و شێخ مەحمود تێک بدەن و پێیان دەڵێ:

“ئەو وەقتە زۆر کەسان هەر بۆ لوقمە سەعیان دەکرد، ناوی شێخانیان بە زباندا نەدەهات، من مەسلەکم هەر ئەو مەسلەکەیە، هەر ئەو پیاوەم، دەست و قەڵەمم ناگۆڕێ. ئەوانەی کە لە قصەی راست کرژ دەبنەوە و دەکڕوزێنەوە ئەمیان بۆ دەنوسین بە یادگار:
دار هەڵبڕە…… دیارە و السلام”

دەکرێت ئەم وتارەی مستەفا پاشا یەکەم وتارە کە باس لە ئازادی رۆژنامەوانی بکات و ئەرکەکانی رۆژنامەی ئازاد لە کۆمەڵگایەکی ئازاد دا دیاری بکات.

• مصطفی پشا، مەطبوعات و صداقەت، بانگی کوردستان، ژمارە ١٢، ٢٧ تشرینی یەکەمی ١٩٢٢، ل ٤-٥