Home / مێژووى جیهان / شارستانیەت / ڕۆڵی موسڵمانان لە پێشكەوتنە سەربازیەكاندا

ڕۆڵی موسڵمانان لە پێشكەوتنە سەربازیەكاندا

نوسینی/ جهاد خاوەری
یەكێ‌ لەبیرۆكە جوانەكانی موسڵمانەكان و پلانە جەنگیە سەركەوتووەكانیان بریتی لە پلانی فەتحكردنی قوستەنتنیە كە یەكێ بوو لە ئامانجی زۆرێك لە میر و خەلیفەكان بە درێژایی مێژویی ئیسلامی كە تا دواجار لەلایەن سوڵتانی لاو موحەممەد فاتیحەوە ئەنجام درا ئەویش بەهۆی توانا لێهاتویەكەی لە بواری جەنگدا و دڵسۆزی كاربەدەست و سەركردە و سەربازەكان لە كارەكانیان چونكە لەژێر دەستی سوڵتانێكدا بون خەمی گیرفان و ماڵی نەبوو بەڵكو خەم و كاری فەتحكردنی وڵاتان بوو لە پێنا و بلاوكردنەوەی ئاشتی و ئازادی و دادپەروەری لە جیهاندا بۆیە گەورەترین كاری كرد لە مێژوودا كە وێنە و دوبارە بونەوەی نیە ئەویش گواستنەوەی 70 كەشتی بوو بەسەر چیای ئاڵتونیدا واتە بە وشكانیدا لە پێناو بەدیهاتنی ئامانجەكەیانداتاوەكو شارێك فەتح بكەن كە خوای گەورە وەسفی كردووە بە باشترین سوپا و ئەمیرەكەشیان بە باشترین ئەمیر
الله اكبر بۆ عیزەت و گەورەیی ئەم ئیسلامە كاتێ‌ موسڵمانان لەدڵەوە كاری بۆ دەكەن و سەركردەكانیش دڵیان و دەمیان وەكو یەكە بۆیە شتانێك دروست ئەبن كە یەكجار جێگای سەرسامین و دوبارە بونەوەی نیە…
بۆ یەكەمجارچینیەكان باروتیان دۆزیەوە و بەكاریان هێنا بۆ دروستكردنی كڵپە و گڕە، بەڵام موسڵمانەكان توانیان لەبارود بە بەكارهێنانی نیتراتی پۆتاسیۆم بەكاری بێنن بۆ مەبەستی سەربازی، ئەوەبوو لەسەدەی 15ز موسڵمانەكان سەركەوتن لە داهێنانێكی گەورەدا ئەویش دروستكردنی یەكەم ساروخ و تۆربیدی دەریایی (موشەكی دژە كەشتی)یان داهێنا.
موسڵمانەكان چەندین جۆر كەشتی جەنگی و بازرگانیان بەكار دەهێنا و دروست دەكرد كە هەریەكەیان تایبەتمەندی خۆی هەبوو بەپێی سروشتی دەریا و زەریاكان، لەوانە (شونە، حەراقە، بەتسە، غەراب، شلندیە، حەممالە، تەڕیدە) كە هەریەكەشیان جیاواز بوو لەڕوی ئەندازەیی و كار و هەڵگرتنی چەكە قورسەكانەوە، كە بچوكترینیان تەڕیدە بوو كە كەشتیەكی بچوك و خێرا و تۆكمە بوو، گەورەترینیشیان شونە بوو كە توانای هەڵگرتنی سەرباز و چەكە قورسەكانی هەبوو، هەروەها هاوشێوەی كەشتیە رۆمانیەكان ئاگری یۆنانی لێدەبەسترا كە بریتی بوو لە چەكێكی جەنگی كە دەبەستراو گیر دەكرا لە كەشتیەكە و لەكاتی نزیكبونەوەی دوژمن لە كەشتیەكە بەكار دەبرا بۆ سوتاندن و دورخستنەوەی دوژمنان لە دەوری كەشتیەكە.
لەناودارترین ئەو زانایانەش لەم بوارەدا داهێنانیان هەبووە دوو نمونە باس دەكەین، ئەوانیش:
1. نەجمەدین حەسەنی ڕەمماح (مامۆستای دوومامۆستاكه)
داهێنەری بیرۆكە و چەكە سەربازیەكان لە شارستانیەتی ئیسلامی
ناوی (نەجمەدین حەسەن) هەروەها هەندێكی دیكە ناوی دەبەن بە (حەسەنی ڕەمماح) یاخود نازناوی (كۆماوە) یان (ڕم وەشێن)یان پێداوە بەهۆی شارەزایی لە وەشاندنی ڕمدا.
مێژوی لەدایكبونی بەتەواوی نەزانراوە بەڵام ئەوەی دیار و ئاشكرایە لە سوریا ژیاوە لە ساڵانی (694ك/ 1294ز)، مردووە لە سیەكانی تەمەنیدا، ئەم زانایە بەناوبانگ بووە بە دروستكردنی كەرەستە سەربازیەكان و پەرەشی داوە بە كەرەستە سەربازیەكان.
داهێنانەكانی ئەم زانایە ئەوەندە گەورە بون لە دەورانی مەملوكیدا و بۆ خۆشی لە هەوڵدا بوو تاوەكو جارێكیان ماڵەكەی لە ئەنجامی تاقیكردنەوەدا تەقیەوە كە هەستابوو بە تێكەڵكردنی باروتی چینی و نەوت بۆ دروستكردنی باروتی (تەقێنەرەوە) كە زۆرترین كاریگەری هەبێت، ئەمەشی لە پێشینان و مامۆستاكانیەوە وەرگرتبوو.
دواتریش كاتێ‌ بیرۆكەی داهێنانی تۆربیدی دەریایی بوو ئەمەی بەرزكردەوە بۆ سوڵتانی مەمالیك ئەویش ڕێگەیدا لە دێیەكی نزیك لە دەریاوە لە وڵاتی شام تاقیكردنەوەی داهێنانەكەی بكات، دواتریش ئەوە بوو بەشێوایەكی دیراسیانە داهێنانەكەی لە كتێبێكدا نوسیوە بەناوی (الفروسیە والمناصب الحربیە) كە لەساڵانی (1270-1280)ز نوسیویەتی، ئەمەش دائەنرێت بە سەرەتایی ئاشنایەتی موسڵمانەكان لەسەر بارود بەشێوەی نوسراو، هەروەها یەكەم سەرچاوەشە لەسەر باروتی تەقینەرەوە كە لە هیچ كتێبێكی پێتردا نەبووە، ئەویش بە بەكارهێنانی (خوێی بارود) لەگەڵ بەشێكی باش لە نەوت بەمەش كوتراوە و گیراوەیەكی باروتی دروست دەكرد، لە كتێبەكەشیدا زیاتر لە 10 جۆر باروتی باس كردووە ئەمەشی لە باب و باپیریەوە بۆ بەجێ مابوو لەگەڵ هەوڵەكانی خۆشی لەو بوارەدا، هەرچەندە هەندێ پێیان وایە دوو مامۆستاكەی كە باب و باپیرین مامۆستای سەرەكین و خاوەنی داهێنانەكانن لەو بوارەدا و هەربۆیەش توانی لەتەمەنێكی كەمدا باس لە زیاتر لە 107رێگە بكات بۆ دروستكردنی بارود و 22ڕێگا نیشان بدات بۆ دروستكردنی جۆرەكانی موشەك، هەربۆیە هەندێكیش دەڵێن (ڕەمماح) بەواتای (هاوێژەر یان موشەك یان تەییار) دێت….
2. ناوی (ئیبراهیم كوڕی ئەحمەد غانمی كوڕی موحەممەدی كوڕی زەكەریای ئەندەلوسیە، نازناوی (ڕەییاش)ی لێنراوە ئەمەش بەهۆی ئەو دەریاانیەوە لێی نرابوو كە لە دەریای عەرەبدا ئەنجامی ئەدا كە لە بنەمادا ئەم نازناوە وشەیەكی عەجەمیە و عەرەبی نیە.
گەشتی كرد بۆ غەرناتە و لەناوچەی (ئیسبراكش) ئەمەش لەسەرودەوری دەست بەكاربونی (دادگای پشكنین)ەوە بوو لە ئیسپانیا، ئەم زانایە هاوشێوەی ڕۆڵەكانی ئەوێ‌ هەوڵی فێربونی زمانی ئیسپانیدا و شارەزایی پەیدا كرد لە نەخشە و دەریاوانی ئەوێدا و دواتر لەگەڵ یەكێ‌ لەو گەیشتیانەدا چوو كە ئەمریكای تێدا دۆزرایەوە (راستتر بڵێین داگیركرا و سەردەمی نوێی ناولێنرا)، زۆرجار ئەم زانایە ناودەبرا بە (هیندیە مەغریبیەكە)، لەماوەی گەشتەكانیدا لە (دەریای ناوەڕاست)دا زۆر جار جوڵەی دەكرد بەرەو ئەندەلوس و ئەمریكادا، بەتەنها زانستەكەی ئەم زانایە لەبواری دەریاوانیدا نەبوو بەڵكو لەهەمان كاتدا شارەزای بواری دروستكردنی تۆپ و چۆنیەتی بەستنی بوو لەسەر كەشتیە دەریاییەكانی ئیسپانیەكانەوە، هەروەها دەورەی بینی بوو لە چۆنیەتی دروستكردنی ئامێرە جەنگیە بارودیەكاندا، هەربۆیە بەهۆی گرنگیدانەكانی پاشایەتی وەقتەوە بەم بوارە زوو بەزوو بەرەو پێشەوە چوو نزیكبۆوە بەجۆرێك كەس گومانی نەدەبرد كە ئەمە كەسێكی ئەندەلوسیە.
بەڵام پاش ئەوەی دەركەوت كە ئەمە موسڵمانە خرایە زیندانەوە و تا ئەوەی لەلایەن یەكێ‌ لە گەورە دەسەڵاتدارانی ئیسپانەوە كە هاوڕێیەتیەكی بوو لەگەڵ ئەم زانایەدا لە گەشتەكانی لە دەریای ناوەڕاستدا بەفریای كەوت و ئازادی كرد، لەپاش ئەوە لە غەرناتە دەرچوو هاتە ئیشبیلیە، بەڵام موراقەبەیەكی زۆری لەسەر بوو هەربۆیە هەوڵی دەرچونیدا لە ئەندەلوس و هەڵهاتن بۆ مەغریب بەڵام سەری نەگرت، پاشان بە واسیتەیەكی زۆر و پێدانی پارە توانی لەساڵی (1016ك/ 1607ز) گەشت بكات لەگەڵ قەومەكەیدا بەرەو تونس بەمەش لەسەردەمی دای عوسمان گەیشتنە تونس و كە دواتر دای یوسف بووە فەرمانرەوا پێشوازیان لێكرا، ئەمە جێگای خۆشحاڵی بوو كە زۆرێك لە دۆست و هاورێیانی ئەندەلوسی بینیەوە و لەلایەن مەلیك عوسمان دایشەوە رێزێكی زۆریان لێنرا و هاوكاری كران تاوەكو هەموو پێداویستیەكی دروستكردنی كەشتی و بەگەرخستنی ئەنجام بدەن لەگەڵ ئەو 100 كەسەی لەدەوری بون ، ئەوەبوو ئیبن غانم دەستی كردە جیهاد كردن دژی كافران لەدەریای بچوكدا لەسایەی عوسمان دای و بە كەمێك غەنائم گەرایەوە و بۆ خۆشی زۆر بە سەختی برینداربوو.
كارەكانی ئیبن غانمی ئەندەلوسی و جیهاد كردنی لەدەریای بچوكدا
…………………………………..
ئەم زانایە دەستی دایە گەشت كردن و دواتر بۆ جیهاد كردن لە نزیك شاری مالقە و لەدەوری كەنارەكانی ئەو شارەدا كەوتنە شەر لەگەڵ ئەوروپیەكاندا بەهۆی ئەمەشەوە شەرێكی قورس بەرپابوو لە (1018ك/ 1609ز) و ژمارەیەك دۆست و هاوەڵی كوژران و بۆ خۆشی بەبرینداری كەوتە دەست ئەوروپیەكان و زیندانی كرا بۆ ماوەی 7ساڵ و لەپش ئەوەی بەدیل گۆراوە لەنێوان دای و مەلیكی غەرناتە، لەپاش گەرانەوەی بۆ تونس و جێگیربونەوەی باری تەندروستی دەستی دایە نوسینی كتێبێكی گەورە لە بواری كەرەستە و ئامێرە جەنگیەكاندا بەڵام بەزمانی ئیشبانیول نوسی كە یەكێكە لە زمانە عەجەمیەكانی وڵاتی ئەندەلوس و بەهۆی دڵسۆزی بۆ موسڵمانان سود لێوەرگرتنی وەرگێردرا بۆ سەر زمانی عەرەبی و بەعەرەبی كرا یەكێ‌ لەو ئایەتانەی لەسەرەتای دەستپێكی كتێبەكەشدا نوسرا ئەمە بوو (الیوم اكملت لكم دینكم و رچیت لك الاسلام دینا)…
ئیبن غانمی ئەندەلوسی و پۆلێنكاری جۆرەكانی تۆپ
…………………………………………
ئیبن غانم لە كتێبەكەیدا بەناوی (العز والرفعە والمنافع للمجاهدین فی سبیل الله بالات الحرب والمدافع) كە لە 50 بەش پێكهاتووە و باسی لە بارود و ئامێرە جەنگییكان كردووە و پۆلێنی جۆرەكانی كردون رۆل و دەوری هەریەكە لە چەكە قورس و سوكەكانی كردووە، پاشان 51 وێنەی بۆ رونكردنەوە بەكارهێناوە و ئەم كتێبە لە ئیسپانیەوە كە وەرگێردراوە بۆ عەرەبی كراوەتە ئەم بەشانەوە:
-پۆلێنكاری موجاهیدان بەپێی ئامێرە جەنگیە بارودیەكان و دروستكردن و بەكارهێنانی.
-ئامێرە بارودیەكان و رێكخستنیان بەپێی پێكهاتەی مادە كانزاییەكەیان.
-ئامێرە جەنگیەكان و چۆنیەتی پێكانی ئامانج و مەبەستەكانی.
-جۆرەكانی تۆپەكان بەپێی كانزاكەیان.
-چۆنیەتی ساردكردنەوەی تۆپەكان لەكاتی زۆر كاركردن و بەردەوام هاویشتندا.
– زانیاری لەسەر بارود
– چۆنیەتی بەكارهێنانی بارود.
-هەڵگرتنی تۆپەكان لە وشكانیدا.
– باشترین شێوەی بەكارهێنانی بارود لەم سەردەمەدا
-چۆنیەتی كاركردن لەسەر پرد و شوێنە لوس و تەرەكاندا.
– ئەو پێداویستیانە چین كە بۆ تۆپی ناو گەیشتیەكان پێویستن لەسەفەردا.
دواجار ئەم زانا گەورەیە لەتونس لەساڵی (1048)ز وەفاتی كرد.
پێشكەوتنی عوسمانیەكان لەبواری چەكە ئاگرینەكاندا
……………………………..
سنوری دەوڵەتی عوسمانی بەرفراوان بوو لە كۆتاییەكانی سەدەی 14ز و سەرەتاكانی سەدەی 15ز بەهۆی فەتحكردنی ناوچەكانی سربیا و بەلقانەوە لەساڵی (1389)ز پاش شەڕی كۆسۆڤۆ بەمەش سوپای عوسمانیەكان لە ڕۆژهەڵاتی ئەوروپادا گەیشتە ترۆپكی دەسەڵات بۆ ئەوەی دەست بەسەر قوستەنتنیەی پایتەختی بیزەنتیەكان بێنێت.
سربی و بەلقانیەكان ئەهلی دروستكردنی تۆپ و چەكی قورس بون، جا ئەم پیشەیان گواستەوە بۆ خزمەتی سوڵتان موحەممەدی یەكەم (1413-1421)ز و پاشان لە دەورانی سوڵتان مورادی دووەمدا (1421-1451)ز پەرەی زیاتر درایە چەكە ئاگرینەكان بەهۆی هاوكاری و یارمەتیەكانی ئەهلی سربیاوە و هەوڵەكانی دەوڵەكەش لەو بوارەدا، ئەمەش بووە هۆی فراوانبنی گۆڕەپانی دروستكردنی ئەم چەكانە، مێژونوس (سلیت برغر) ئاماژە بەمە دەدات و دەڵێ: “بایەزیدی یەكەم تۆپی بەكارهێنا لە گەمارۆی قوستەنتنیەدا پێش ساڵی 1400ز بەماوەیەكی كورت)، ئەمەش دوو شت بەدیار ئەخات لەبواری سیاسەتی دەسەڵاتدارانی عوسمانیدا:
یەكەم/ جوڵان بۆ فراوانكردنی جوگرافیای دەوڵەتەكەیان، بەسود وەرگرتن لە هێز و چەك.
دووەم: گۆڕانكاری و پەرەدان بە چەكەكان بەپێی سەردەمەكان، بۆ نمونە تۆپی سەدەی 14ز زۆر جیاواز بوو لەو تۆپانەی بەكارهێنرا لەبوردومانكردنی شوراكانی قوستەنتنیەدا لەساڵی (857ك/ 1453ز) لەلایەن موحەممەدی دووەمەوە (فاتیح)، هەروەها هەوڵەكانی مورادی دووەم بۆ فەتحی قوستەنتنیە لەبەرچاو بگرین كە لە ساڵی (1430)ز هەستا بە بوردومانكردنی قەڵاو دیوارەكانی شوراكە بە تۆپی كێش پورس و تۆپی گەورە، بەڵام نەیتوانی شارەكە فەتح بكات، بەڵام عوسمانیەكان بەردەوام بون لە دروستكردنی تۆپ بەشێوە و جۆری جیاواز تاوەكو ئامانجەكەیان كە فەتحكردنی قوستەنتنیە بوو بپێكن.
بەهەمان شێوەی پەرەدان بە تۆپ لەلایەن عوسمانیەكانەوە وەكو چەكێكی قورس، پەرە درایە چەكی سوك و بچوكی نەفەری كە ناو دەبرا بە (الكربینە)، بەم جۆرە بەكارهێنرا لەنێو سوپای عوسمانیدا لەنێوان سڵانی (1440-1443)ز یەكەم ناوچەش بۆ پەرەدان بەمە سربی و بۆسنەییەكان بون، بەتەنها ئەمەش بەس نەبوو بۆ سەركەوتنی عوسمانیەكان لەشەڕەكانیاندا بەڵكو هەمیشە كارگەی دروستكردنی ئەم چەكانەیان لەنزیك شوێنی شەرەكانەوە دائەمەزراند تاوەكو زوو بە زوو چەك بگوازرێتەوە بۆ بەرەكانی جەنگ.
سەرچاوەكان
1.نجم الدین حسن الرماح: الفروسیە والمناصب الحربیە، تحقیق: احمد یوسف الحسن .
2.اسیمە جانو: موسوعە الالف عام شخصیات صنعت التاریخ
3.نبیل علی نصر: حسن الرماح واختراع اول گوربید فی التاریخ.
4.احمد سعیدان: عچو مجمع اللغە العربیە
5. السلاح الناری واپرە فی المشرق حركە التأریخ: عبدالكریم السمك
6. اڵاعلام: الزركلی.
7.ابن غانم اڵاندلسی: د. محمد هشام النعسان

About دیدار عثمان

Check Also

ژنانی قاجار

طارق احمد علی ، خویندكاری ماستەر لەبەشی مێژوو پێشەكی           بەشێكی گرنگی مێژووی هەموو كۆمەڵگاكانن …