جیاوازیی زەردەشتیەت و مەجوسیەت بە بەڵگەی شوێنەواریی

سەلام ناوخۆش
بەر لەوەی قسە لە سەر فتوحات بكەین ، با بزانین ڕەوشی ئایینی كوردی چۆن بووە؟ ئایا ڕاستە كورد هەموو زەردەشتی بوونە؟ ئەو سێ ڕیفۆرمەی لە هەناوی حوكمڕانی زەردەشتیەت دروستبوو ، پشكی كورد تێیاندا چەند بوو؟ وەڵامی ئەو پرسیارە لە كۆتایی شرۆڤەكردنی ڕەوشی ئایینی كوردی وەڵامدەدەینەوە جارێ‌ هەر تەنیا جیاوازی لە نێوان
پرسی( زەردەشتییەت) و( مەجوسییەت) دەكەین ، چونكە لێرە و لەوێ‌ بە مەبەست زۆر تێكەڵ یەك دەكرێن. ئەو تێكەڵكردنە لە دوو ڕەهەندەوە سەرچاوە دەگرێ :
1.ڕەهەندی ئایدیۆلۆژی ،
2.ڕەهەندی نەزانیی
لەم كورتە نووسینەدا هەوڵدەدەین لەسەر بنیاتی دوو بەڵگەی شوێنەواریی دوو ماوەی جیاواز ، كە ڕاستەوخۆ لە زمانی شوێنەوارەكە تەرجومەی ئینگلیزی كراون ، بەندەش لە زمانی ئینگلیزی وەریگێڕاون.
بەرایی پرسەكە
لەم دوایەدا خەریكی نووسینەكانی ( شاخی بێستوون ) و نووسینی نەرسی شاپوور لە ( پەیكۆڵیی) بووم ،كە یەكەم نزیك شاری كرمەشان و ئەوی دووەم لە باشووری كوردستانە . ئەو دوو نووسینە شوێنەوارییە ڕاستەوخۆ لە یونیفۆرم (مێخەكی ) و (فارسی ناوەند و پارسی ) تەرجومەی ئینگلیزی كراون.
لە نووسینێكدا پێشبینی ئەوەم كردبوو كە زەردەشتی تێكستیی ( دەقیی ) لە سەردەمی حوكمڕانی میدیاكان سەریهەڵداوە .ئەوەشم تەنیا
بۆ ئەوە بوو شكۆمەندی بۆ ( میدیەكان ) بگەڕێنمەوە. لە لایەكی تریش هێدمە گرتمی كە نووسینی ( پەیكۆلیی ) م بە ئینگلیزی بینی ، چونكە نووسینەكە لە بریتی زەردەشتی میدی باس لە زەردەشتی ساسانی بە فۆرمی ( فرە خوایی ) نەك (تاك خوایی ) دەكات هەروەها باس لە ( دەسەڵاتی ساسانی ) لە (خاكی میدیا ) وەك ( شارەزوور ) و ( گەرمیان) دەكات.

زەردەشتیەت و حوكمڕانی میدییەكان
ماوەی دەركەوتنی ( زەردەشت) بە هەقایەت و چیرۆكی بەرئاگردان و كتێبی بێ دۆكیومێنت قسەی زۆری لەسەر كراوە . هەندێ كتێب مێژووێكی زۆر دوور بۆ دەركەوتنی (زەردەشت) دیاریدەكەن وەك زانیارییەكانی ناو كتێبی ماری بۆیس ( مێژووی زەردەشتیەت) هەندێكی تر ئەو مێژووە زۆر نزیكیدەكەنەوە وەك بەرگی یەكەمی كتێبەكەی صەدیق بۆرەكەیی ( مێژووی وێژەی كوردی ) وەك دەڵێت :” – هرتل -لای وایە كە زەردەشت لە دەوری –ویشتاسپی هەخامەنشیدا لەدایك بووە و( لمان و هاوپت) بیرەڕای ئەوەیە كە زەردەشت لە زەمانی داریووشی هەخامەنشیدا سەری هەڵداوە ” ، بە واتای لە 522ی پێش میلاد.
دوای وردبوونەوە لە نووسینی كۆنی ئەخمینییەكان لە شوێنە جیاجیاكانی ( میدیا ) و (فارستان ) بەوە گەیشتووم ئەوەی لە ( مێژووی بێ ئارگیومێنت ) هەڵێنجاومە لە (نووسینی شوێنەواری فارسی ) بە ئاشكرا ئامادەبوونی هەیە بە تایبەتی نووسینی شوێنەواری ( لەوحەی زێڕ ) فارسی لە ماوەی حوكمڕانی میدی هەبووە.
ڕالف نۆرمان شارپ لە ل20ی( چاپی ئینگلیزی ) كتێبی ” نووسینە هەڵكۆڵینەكانی فارسی كۆن بە زمانی مێخی لە ئیمپراتۆریەتی ئەخمینی ” وێنەیەكی مێخی و ئینگلیزی ئاماژەی بە نووسینێكی شوێنەواری ( ئاریارامنێس شای ئەخمینی) سەردەمی حوكمڕانی كەی خەسرەوی میدی كردووە .
بەڵگەی شوێنەواری یەكەم
ئەم بەڵگەیە دوو شت ساخ دەكاتەوە ، دەقەكە زۆر كۆنترە لە نووسینی شوێنەواری شاخی بێستوون ، ئەوەش واتای ئەوە دەگەیەنێت كە ئاهورامەزداپەرستی زۆر لەپێش ئاهورامەزدا پەرێسی داریوشی ئەخمینی بوونی هەبووە.
تەها باقر و هاوەڵانی 1980 لە ل37ی تأریخ ایران القدیم دەنووسن كە لە كاتی هەڵمەتەكانی ئاشووری لە سەدەی نۆی پێش میلاد بۆ سەر ئیران، فارسەكان لە ڕۆژئاوا و باشووری رۆژئاوای دەریاچەی ئورمێ نیشتەجێ بوون ، میدیەكانیش لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ناوچەی هەمەدان.” لە كاتی دروستكردنی دەوڵەتی میدی لە بەرایی سەدەی هەشتی پێش میلاد بەشی عیراقی عەجەمی و ئەقلیم جیبال كەوتە بەردەستی حوكمی راستەوخۆی میدیەكان ، فارسەكانیش دەڤەری فارستانیان بەركەوت بەو مەرجەی دان بە سەروەری میدیەكان بنێن ( خەسرەو گۆران 2001 كوردستان لە مێژوودا ، ل70)
ئەم لەوحەیە لەوحەیەكی پاشای فارسی سەردەمی حوكمڕانی كەی خەسرەوی میدییە ، لە دەقە شوێنەواریەكەدا هاتووە:

“1.4 Ariaramnes , the great king , the king of kings , the king in Persia , the son of Teispes the king , the grandson of Achaemenes.
” ئاریارامنێس پاشای مەزن میری میران پاشای فارستان ، كوڕی تێسپس پاشا حەفیدی ئەخمینییەكان.
2.9 Ariaramnes the king says:” this country Persia , which I hold , which is possessed of good horses , good men , on me the great God Ahuramazda bestowed (it).By favour of Ahuramazda I am the king (in) this country.
9.11 Ariaramnes the king says : May Ahuramazda bear me aid!”
ئاریارامنێس پاشا دەڵێ : وڵاتی فارستان كە من پۆستەكەم وەرگرتووە خاوەنی ئەسپی باش و مرۆڤی باشە، ئاهورامەزدا بە منی خەڵات كردووە ، بە چاكەی ئاهورامەزدا من پاشای ئەم وڵاتەم .
ئاریارامنێس دەڵێ : ئاهورامەزدا هاریكارم بێ.”
ئارنۆلد ویلسن و دیاكۆنۆف ..باس لەوە دەكەن كە حوكمڕانی میدیەكان زۆر دیموكراسی بووە و چەندەها نەتەوەی لە خۆگرتووە . دكتۆر ستیفن مانسفیلد ودۆگلاس لەیتۆن لە ل11ی كتێبی

Searching for Democracy from Media to America
دەنووسن :” میدیەكان دەرفەرتێكیان بە عەشیرەتە هاوسێكانیان دا كە هاوبەشی لە بەڕێوەبردنی ئەو زەویەی لەسەری دەژین، بكەن .”

بەپێی ئەو شوێنەوارەی لە نەمرود لەلای نێردەیەكی بەریتانی لە 1955 دۆزرایەوە دەوڵەتی میدی لەسەردەمی فراوەرتیسی یەكەم زۆر بەهێز بووە بە جۆرێك (ئەسەرحەدونی پاشای ئاشووری ) نێردەی هاوڕێیەتی بۆ لای ناردووە …قەبائیلی فارسی یەكێك لەو قەبیلانە بوونە كەبەشێك بوونە لە حوكمرانی میدی پێك دەهێنا-(تەها باقر ، ل39-40)
مانسفیلد و لایتۆن لە دیاكۆنۆف دەگێرنەوە كە میدیەكان لەنەزەر ئاشووریەكان هێزێكی زۆر ئازا بوونە
تەها باقر و ئەنیدی لە ل39-40ی كتێبی مێژووی كۆنی ئیران تەمەنی حوكمڕانی فراوەرتیسی یەكەم بە 655-633 پ.م و تەمەنی حوكمڕانی كەی ئەخسار (كەی خەسرەو ) بە 633-584 دادەنێن.
پاش زانینی ئەم ڕاستیانە ، با بزانین لەوحەكەی ئاریارامنێس لە چ سەردەمێك بووە . شارپ لە ل18 دەنووسێت : ئاریارامنێس لە ماوەی 640-615 پ.م كە حەفیدی ئەخمینییەكان و باپیرە گەورەی داریوش حوكمڕانی لە دەڤەری فارسی كردووە.” ئەم لەوحەیە لە ساڵی 1920 دۆزرایەوە و ئێستا لە مۆزەی بەرلین-ە.
كەواتە لێرەدا چەند خاڵێكمان بۆ رووندەبێتەوە :
1. دەڤەری فارسی لە ماوەی حوكمڕانی ئاریارامنێس بەشێك بووە لە حوكمڕانی میدی.
2.ئاریارامنێس لە سەردەمی حوكمرانی كەی ئەخسار بووە ، بە شاهێدی تەها باقر و دكتۆر فەوزی رەشید و رەزا جەواد ، ل40 كەی ئەخسار بەهێزترین پاشای میدی بووە بە جۆرێك هەر لە سەردەمی ئەو كۆتایی بە حوكمی ئاشووری هات!!
3.بە پێی لەوحەكە ئاهورامەزدا پەرستی لە سەردەمی حوكمڕانی كەی ئەخساری میدی بووە ، نەك داریوشی ئەخمینی یەكەم ئاهورامەزداپەرێسی بێت.
بە كورتی و كرمانجی بە ئارگیومێنتی شوێنەواری تەواو ساخ دەبێتەوە كە حوكمڕانی میدی و ئەخمینی تەواو ئاهورامەزدا پەرست بوونە ، ئەم ڕاستیەش لە ( لەوحەی زێڕ)ی ئاریارامنێس و نووسینی شوێنەواری شاخی بێستوون ڕوون دەبێتەوە ، كەواتە چۆن ئاریارامنێس لە لەوحەكە باسی ” چاكەی ئاهورامەزدا” لەسەر ئەو دەكات بە هەمان شێوەش داریوشی گەورە پاش زاڵبوونی بەسەر فراوەرتیسی دووەم ( شازادە) ، سەركەوتنەكەی ئەو بە ” چاكەی ئاهورامەزدا” ناو دەبات .
دیاكۆنۆف باس لەوە دەكات كە میدیەكان زۆر ئەهلی یاسا بوون هەر ئەوان بوون ئاهورامەزداپەرست بوون ، ئەو ئاهورامەزداپەرستیە لە میدی گواسترەوە بۆ ئەخمینییەكان!
بەڵگەی شوێنەواری دووەم

پەیكۆڵیی شوێنەوارێكی ساسانیە لە خاكی كوردان ، كە مێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ بەرایەكانی نۆوەدی سەدەی سێیەمی میلادی بە تایبەتی سەركەوتنی شا نەرسی بەسەر بارامی سێیەم . جگە لە پەیكۆڵیی چەندەها شوێنەواری نا-كوردی لە كوردستان هەن وەك بتخانە و …دەربەندی گاور… هەروەها چەندەها شوێنەواری ئاگرپەرسی لە بەهدینانی باشووری كوردستان لە خاكی كورد هەن .
زۆر گەڕیدە باسی پەیكۆڵیان نەكردووە ، بەڵام زۆر گەریدەش هەن كە بە گرینگیەوە باسیان لەو پاشماوە كردووە .
گەڕیدە جاكسۆنی ئینگلیز لە كۆتایی سەدە هەژدە هاتۆتە باشووری كوردستان ، بەڵام هیچ ئاماژەی بە پاشماوەی پەیكۆڵیی نەكردووە هەروەها گەڕیدەیەكی وەك ( ڕیچ) لە ساڵی 1820 دا گەشتێك بۆ كوردستان دەكات , ناوی هەندێ پاشماوەی ساسانی لە باشووری كوردستان بردووە ، بەڵام ناوی پەیكۆلی ناهێنێت( كلۆدیس ڕیچ 2002 ، ل55
) .
فریزەر تەنها چەند ساڵێك دوای ڕیچ هاتۆتە كوردستان قسەی لە سەر پەیكۆلی كردووە . (ج.ب.فرەیزەر) لە باسی شارەزوور دا ئاماژەی بەو شوێنەوارەی پەیكۆلی كردووە , بە جۆرێك كە لە یەكی تشرینی دووەم لە ساڵی 1834 ز دا بە ناوچەكە ڕەت دەبێت و دەڵێ: پیاوێكی بەتەمەن باسی بتخانە یان پەرستگایەكی پەیكەی بۆ كردم لە دەشتاییەكە دا هەیە و بەردی نوسراوی تێدا هەیە, بەڵام كەس ناتوانێت بیانخوێنێتەوە ( ئەدمۆنز : كرد ، ترك ، عرب ، ل151).
ڕاوڵەنسن لە پێشەنگی ئەو گەڕیدانە دێت كە لە هاتنی بۆ كوردستان بەدرێژی باسی پەیكۆڵیی كردووە و وتوویەتی : پەیكەری پەیكۆڵیی لەوپەڕی رووباری سیروان لە دووری سێ فەرسەخ دەبێت( كریستنسن :ئیران لە سەردەمی ساسانی ، ل67-68). هێرزفیلد لە دوو ماوەی جیاوازدا 1911 و 1923 سەردانی ئەو پەیكەرەی كردووە و نووسینەكەی شیكردۆتەوە . بە ڕای من
كوردی باشوور لە ڕێگای كتێبەكەی ئێدمۆنز ( كرد , ترك ,عرب ) دا بەو پەیكەرە ئاشنا بووە ( ل151)
لەساڵی 1954 كریستینسن دەربارەی زمانی ئەو پاشماوە دەنووسێت ” بەردەنووسەكە بە دوو زمانی ڕەسمیی ئەو چاخە ، واتە پەهلەوی ئەشكانی و پەهلەوی ساسانی. “نوسراوە”((ل67-68)

پەیكەری پەیكۆڵیی دەرخەری ئەوەیە كە زەردەشتییەتی ساسانی لەسەر چەوساندنەوەی میدی و پارسییەكان و دوالیزم دامەزراوە ، تۆفیق وەهبی1961 باسی ستەمی ئەردەشێر دەكات بەرانبەر میدیەكان كە لە پێناو دامەزراندنی فەرمانرەوایی فارسی لە 224 م هەم كوردان پاشای میدی كوشتووە هەروەها چەندان میدی كوشتووە و بەدیل گرتووە . لەولاوەش ئەردەلان (ئەرتبان) پاشای پارسی بە ئەردەشێر دەڵێت : هەی گەورەبووی ژێر دەواری كوردی ( تەبەری بەرگی دووەم ) . ناسیونالیستی كورد بێ ئاگابوون لە واتای ئەم قسەیە ، بانگەشەی ئەوەیان بڵاوكردەوە كە دەسەڵاتی ساسانی دەسەڵاتێكی كوردی بووە ، ئیسلام رووخاندوویەتی . ئەوەی ئاگادار بی لە مێژووی ساسانی هەر زوو دەزانی دەسەڵاتێكی دژە-میدی بووە هەر لە ئەردەشێرەوە هەتا یەزگورد 224-651 م واتە زیاتر لە 400 ساڵ فەرمانڕەوایی یەك پاشای میدی نەبووە.دكتۆر ئەحمەد مەحموود ئەلخەلیل لە ل84ی كتێبی (مێژووی كورد لە شارستانی ئیسلامدا) دەربارەی جوێنەكەی ئەردەلانی پێنجەم بە ئەردەشێر دەڵێت : ئەم وتەیە پەندێكی كۆنی فارسیە بە كەسێك دەوترێت كە دڵڕەق و مامەڵە زبر بێت .”
پرۆد سكاڤا-كە لە 1983 دەقی نووسینەكەی پەیكۆلی كردۆتە ئینگلیزی دوو شتی گرینگ دەردەخات ، یەك ، زەردەشتیەتی ساسانی دوور لە یەكتاپەرستی نییە ، بۆ نموونە لە ل5ی كتێبی
The Sassanian Inscription of Paikuli
لە هێڵی یەكەمی بەردنووسی پەیكۆڵیی دەگوازێتەوە كە نەرسی ئینقلابچی ئاوا پێناسەی خۆی و باوكانی دەكات :”
“ I am Mazdaean Majesty Narseh king of king Iran and Aneran whose whose origin is from the gods son of the Mazadean majesty sabur king of king iran and Aneran whose origin ( is ) from the gods grandson of majesty Ardaxser king of kings
-من مازدایی خاوەنشكۆ نەرسەم پاشای پاشایەكانی ئیران و دەرەوەی ئیران كە لە خواوەندەكانە وەپاش كەوتووم ، كوڕی مەلیك شاپووری پاشای پاشایەكانی ئیران و دەرەوەی ئیران كە سەرچاوەی لە خواوەندەكان وەرگرتووە ، كوڕی ئەردەشێری پاشای پاشایەكانە.”
لەم دەقەی پەیكۆڵیی ئاشكرا دەبێت كە زەردەشتیەتی نەرسی و ئەردەشێر لە سەر خوداپەرستی دانەمەزراوە .عەبدوڵڵا قەرەداغی ناسراو بە مەلا عەلی لە ل251ی كتێبی ئاینی كۆن و كۆچكردن لە كوردستاندا دەربارەی ئاڤێستای سەردەمی ساسانی دەنووسێت:” ئەم یەسنایەی(گاتەكان) كاتی ئێستا ، هەر ئەو یەسنایەی كاتی ساسانیەكانە ،لەگەڵ یەسنای كاتی هەخامەنشینییەكاندا-ئەخمینییەكاندا- كەمێك جیاوازی هەیە ، بەشێك لەم پەرتوكە لە كاتی ئەسكەندەر دا لەناوچووە.”
گاتەكانی سەردەمی زەردەشت (میدیەكان +ئەخمینییەكان) لەگەڵ گاتەكانی سەردەمی ساسانییەكان هەر جیاوازی وشەكاریان نییە بەڵكو جیاوازی عەقیدەییان هەیە هەروەها هەر خودی گاتەكانی سەردەمی حوكمڕانی میدی و ئەخمیینیەكان بەشێكی زۆری بووە خۆراكی ئاگر . لێرەدا ناسیونالیستی توندڕەوی كوردی كار لەسەر گاتەكانی سەردەمی ساسانی دەكات بەوەش كەسایەتی كوردی تەواو دەشێوێنن !
پرۆد هەر لە ل22ی هەمان كتێب دەربارەی بە ساسانی و پارسیكردنی خاكی میدی وەك ( عیراقی عەجەمی ) و ( ئەقلیمی جیبال) لە هێڵی 15ی پەیكۆڵیی دەگوازێتەوە :”

likewise the princes and grandees and nobles and householders and satraps and accountants (and) storekeepers (? not Pa) and the remaining Persians and Parthians who were in Asōrestān [and Xūzestā?]n and Garamaea and Syārzūr, all together they came to Xāyān ī Nīkatrā to meet me. And here they came into my presence where this monument has been made.

بەهەمان شێوە میر و خانەدان و خاوەن ماڵان و ژمێریاریاران و خەزنەدار و هەروەها پاشماوەی فارس و پارسیەكانی لە (ئاشوورستان-عیراقی عەجەم) و (خوزستان-ئەهواز ) هەروەها گارامایا ( گەرمیان ) سیازور ( شارەزوور )ئەوانە هەموو پێكەوە هاتن بۆ (خایانی نیكاترا) تا من ببینن هەروەها لێرە ( پەیكۆڵیی) لەبەردەمم ئامادەبوون لەو شوێنەی ئەم مۆنیومێنتەی لێ دروستكرا .”
سەیركە نەرسی لە مۆنیومێنتی پەیكۆڵیی ناوی لێپرسراوە فارسی و پارسەكانی عیراقی عەجەم و ئەقلیم جیبال دەبات هەتا ئاماژەش بە میدیەكان ناكات ، چونكە باپیر و باوكی میدیەكانی بە كێوی ناودەبرد كەواتە ئەو سەركردە و خانەدانانەی هاریكاری نەرسی كرد دژ بە بەهرامی سێیەم فارس و پارس بوون نەك میدی!!

هەڵوێستی ئەخمینی ئاهورامەزدا پەرست و
ساسانی مەجووسی دەربارەی میدیەكان
ڕاستە ڕەچەڵەكی ( ئەخمینی) و (ساسانی) لە بنەڕەتدا ڕەچەڵەكی ( فارسی ) ئەوڕۆ پێكدێنن . یەكەم پاشای ئەخمینی(ئاریارامنێس)ی سەردەمی حوكمڕانی میدی لە لەوحەی زێڕ بانگاشەی ئاهورامەزداپەرستی دەكات . داریوشی ئەخمینیش لە نووسینی شاخی بێستوون هەمان قسەی باپیری دووپات دەكاتەوە بەوەی ئاهورامەزدا هاریكاری بووە لە بەسەركەوتنی فراوەرتیسی دووەم یا شازادەی میدی .
نووسینی شاخی بێستوون بەتایبەتی ئەو بەشەی تایبەتە بەشەڕی داریوش لەگەڵ فراوەرتیسی دووەم ، كە لوتكەی دڕندەیی داریوشی ئاهورامەزدا پەرێس بەرانبەر فراوەرتیسی ئاهورامەزداپەرێس پیشاندەدا بۆ نموونە شارپ بەشێكی تەرجومەی ئینگلیزی كردووە :

13-17“ Dariush the king says : One man , fravartish ( Phraortes) by name , a Mede –he rose up in Media . To the people thus he said “ I am Khshathrita , of the family of Uvakhshatra ( Cyaxares ) After that , the median force , which –was- in the palace , became rebellious from me –and – went over to that Phraortes.He became the king in Media .”
18-28 . Darius the king says : The Persian and Median army , which was under me , this was a small force. After that , I sent forth an army . Vidarna –Hydarnes – by name , a Persian . my subject –him I made their chief . Then I said to them : Go forth , smite that median army , which does not call itself mine . After that Hydarnes with the army went off .when he reached Media- there is a town , Marrush by name , in media , there he fought that battle with the Medes . He who was chief among the Medes , he was not there then . Ahuramazda bore me aid , by the favour of Ahuramazda my army severely defeated that rebellious army .27 days of the month Anamaka were past , then the battle was fought by them . After that , the army of mine –there is a district , kampada by name , in media –there –it- waited for me until I arrived in Media.”
70-78 . Dariush the king says : After that , this phraortes with a few horsemen fled . There is a district , Raga ( Ray) by name , in media –along there he went off . After that I sent an army in pursuit , phraortes , having been seized , was brought to me .I cut off his nose and ears and tongue . And I put out one eye . At my door he was kept bound , all people saw him . After that , at Hamadan I impaled him , and the men who were his foremost supporters , them I hanged at Hamadan in fort.”
تەرجومەكەی

13-17″ پیاوێكی میدی كە ناوی فراڤارتیش ( فراوتێس )بوو لە میدیا ڕاپەڕی .بە خەڵكەكەی وت : من خشاساریتا م لە ماڵباتی یوڤاخشاترا (كەی ئەخرێس ) .لە پاشان هێزی میدی كە لە كۆشك بوون و دژی من یاخی بوون و بەگەڵ فراوەرتێس كەوتن ، ئەویش جاڕی دا كە پاشای میدیایە.”
18-28″ داریوش دەڵێت : ئەو سوپا فارسی و میدیەی لە ژێر دەسەڵاتی من بوو ، ئەویش هێزێكی بچووك بوو . لەپاشان من سوپاكەم بۆ سەر فراوەرتێس بە سەرۆكایەتی ڤیدارنا (هیدارنێس ) فارسی كە یەكی لە ڕەعیەتەكانم بوو، هەنارد و وتم : بڕۆن بەرەو پێشەوە ، ئەو سوپایەی میدی كە وەلای خۆی بۆ من پیشاننادات ، تەمبێ بكەنو سزای بدەن. هیدارنێس پێشڕەوی كرد ، كاتێك گەیشتە میدیا ، لە شارۆچكەیەك بەناوی (ماروش) لە میدیا لەگەڵ میدیەكان بەیەك گەیشتن : ئەو كەسەی خۆی بە رابەری (ریش سپی ) میدیەكان دەزانی ئەوكاتە لەوێ‌ نەبوو.
ئاهورامەزدا یارمەتی دام هەر بە پشتیوانی ئەویش سوپاكەم دڕندانە سوپای یاخیبوونی تێكشكاند.27 رۆژی مانگی ئاناماكا بەسەرچوو ، شەڕەكە لە تەڕەف ئەوانەوە دەستیپێكردەوە ، سوپاكەی من لە قەزای كامپادا چاوەڕێی منیان كرد تا دەگەمە میدیا.”(ل42)
لە ل48 یش هاتووە :
70-78″ داریوش دەڵێت : لە پاشان فراورتێس بە خۆی و چەند ئەسپ سوارێك ڕایكرد لەوێ‌ قەزایەك لە میدیا هەبوو بەناوی ڕاگا (ڕەی ) ئەویش بەرەو ئەوێ‌ چوو ، منیش سوپایەكم بە دوای هەنارد ، سوپاكە فراوەرتێسی گرت و بۆ منیان هێنا . منیش لوت و هەردوو گوێ و زمانم بڕی .چاوێكم دەرهێنا ، لە دەرگاكەی خۆم بەستمەوە ، هەموو خەڵك بینیان ، لە پاشان لە هەمەدان تێلاتڕێنم كرد هەروەها ئەو پیاوانەی لایەنگری فراوەرتێس بوون لە بەرەی شەڕ هەر هەمووم لە حامیەی هەمەدان لە سێدارەدا.”( بۆ زیاتر زانیاری بڕوانە وتاری : كێ نووسینی شاخی بێستوونی نەبینیوە؟ لە سایتی مێژوو و سایتی خاڵ-كوردان…)

ساسانیە مەجوسیەكان و چەوساندنەوەی میدیەكان
لەم دەقەی خوارەوەش دەردەكەوێ‌ ، ساسانیەكان بەرانبەر میدیەكان لە ئەخمینیەكان باشتر نەبوون .
تۆفیق وەهبی لە ل15-16 ی نامیلكەی ( بنەچەكەی كوردان و بنچینەی زمانی كوردی) دەنووسێت : ” ئەردەشێر بابك 224-241 م میدیەكانی بە ( مادی كێوی !) نێودەبرد ، هەمان شت لای شاپووری كوڕی 242-271 دووبارە بۆتەوە ، هەر بۆیەش نەرسی پاشای ناو پەیكۆڵیی لەو سیاسەتە دوورنەكەوتەوە .
ئەردەشێر بابك بۆ دروستكردنی فەرمانڕەوایی فارسی زاڵبوونی بەسەر مادە(میدی)یەكان بە گرینگترین ئامانجی خۆی دەزانی.” ئەردەشێر لە كتێبی (كارنامەك ) ، كە بە زمانی پەهلەوی بوو ئاوا باسی كوشتنی میدیەكان دەكات :” ئەردەشێری بابەكان ، پاش كوشتنی ئەردەلانی پێنجەم –پاشای پارسەكان- قۆشەنێكی قورس و گەورەی لە ( زابول)ەوە پێك هێنا و ڕۆیشت بۆ شەڕ لەگەڵ كوردان –پاشای مادەكان- بكات….ئەردەشێر چوار هەزار شەڕكەری پێكەوەنا و خوت و غافڵ بەسەر كوردانی دادا و هەزار كەسی لێكوشتن و ئەوەی مابوونەوەشەوە یان بەدیلی گرتن یا برینداری كردن و تفاق و دانەوێڵێكی زۆری لە كوردان، پاشای مادەكان و كوڕەكانی زەوت كرد.”
هەروەها لە سەردەمی شاپووری یەكەم، جێنیشینی ئەردەشێر لە ساڵی 242 ی میلادی ساسانیەكان لە هەولێر شەڕێكی قورسیان لەگەڵ ” مادە كێوێ”یەكان كرد ،( تۆفیق وەهبی ، ل16).
لە تاوتێكردنی پرسی زەردەشتیبوونی كورد زۆر جار لای بەشێك لە توێژەری ناسیۆنالیستی كورد ئاماژە بە دینی ( ئێزیدی \ یەزیدی ) دەكرێت . لە ڕاستیدا ئێزیدی هیچ پەیوەندی بە زەردەشتیەتەوە نییە هەروەها ناسیۆنالیستبوونی ( كوردبوونی ئایینی ئێزیدی) هیچی لە ڕاژەی دۆزی كورد نەبووە.(*)