مەكتەب قورئانی ئیسلامی و ئاڵنگاییەركانی بۆ سەر ناسیۆنالیزمی كوردیی [بەشی دووەم]

توێژەران:
جەمال خەسرەوی، وانەبێژ لە بەشی زانستە كۆمەڵایەتییەكانی زانكۆی پەیامی نوور، ئێران
حوسەین ئاغاپوور، سكوڵی زانستە كۆمەڵایەتییەكان، زانكۆی ئۆكلاند، نیوزلاند
لوقمان حەمید موراد، مامۆستای زانستە كۆمەڵایەتییەكان، زانكۆی پەیامی نوور، ئێران
وەرگێڕانی لە ئینگلیزییەوە: ماجید خەلیل

پێشینەو لەدایكبوونی ئیسلامی سیاسیی مەكتەب قورئان

كایەی سیاسیی ئیسلام لە كوردستانی ئێراندا فرە بەشێوەیەكی كاراو كاریگەر لەلایەن دامەزرێنەری مەكتەب قورئان (ئەحمەدی موفتی زادە)وە قۆزراوەتەوە. ناوبراو بەهۆی هاوسۆزیی لەئەندازە بەدەری بۆ گروپە ئیسلامگەراكانی شیعە لە ئێراندا، بەیەكێك لە هەوەڵینی ئەوكەسانە دانرا كە لەبەرامبەر پراكتیكی مەزهەبی نەریتخوازو كلاسیكیی كوردەواری و ناسیۆنالیزمی كودیدا بۆخۆی بووە تەرەفێك. خۆپیشاندانە سەرتاسەرییەكانی 5ی مانگی شەشی 1963 لە ئێراندا كاریگەرییەكی ئێجگار مەزنی لەسەر هزرو بیركردنەوەی وی جێهێڵا. پێشینەی ئایینی موفتی زادەو چالاكییە نەتەوەییەكانی پێشووتری بایسی پێگەی گرنگی ئەو بوون لەنێو كەسایەتییە سیاسی و ئایینییەكانی كوردا لەو قۆناغەدا. موفتی زادە كۆنتاكتی بەهێزی لەتەك گروپ‌و سەركردە شیعییەكاندا هەبوو، هاوكات كاریگەری‌و هەماهەنگی لەتەك بزاڤە ئیسلامییەكانی نێو ئێراندا چێ‌ كردبوو.  بەشداریی لە چالاكییەكانی پارتی دێموكراتی كوردستانی ئێراندا هەبوو لە تارانداو بەباشی ئاگای لە كێشەو گرفتەكانی ناسیۆنالیزمی كوردی بوو لە تەواوی ئێراندا. هەربۆیە بۆ هەوەڵجار ئەم ئەزموون‌و كاریگەرییە یارمەتیدەریی بوو تا دەستبداتە دیالۆگ و پرسی گوتارێك لەسەر ئیسلامیزم لە كوردستانی ئێراندا.

بەگوێرەی موفتی زادە (1979) هەردوو سەرگوزەشتەی گرفتی كوردان و خستنە رووی وەڵامەكان تا ئەوكاتە شاراوە بوون. لەبەر ئەوە ئەو هات پرس و جۆكانی رووبەڕوو خواستە نەتەوەگەراییەكەی كورد كردەوە. لەسەر بنەمای گوتاری ئیسلامیگەرای موفتی زادە دەبوو هەموو چالاكییە كۆمەڵایەتییە پەیوەندیدارەكان و زەمینەی كوردایەتی ئەوكات سەرلەنوێ‌ بناسرێنەوەو شرۆڤە بكرێنەوە. لەگەڵ پاڵنەری جوڵێنەری بزاوتە ئیسلامییەكەی شیعەو تەنگژە بەرچاوەكانی نێوان مەكتەب قورئان و ناسیۆنالیزمی كوردیی، ئیدی دووبارە ناساندنەوەی هەموو ئەو چەمكانە نەخشەیان بۆ دارێژرا تاوەكو بەتەواوی ئاڕاستەی تێگەیشتن و تێڕامانی مەزهەب و ئیسلام بكەنەوە.

دابڕانی نێوان گروپە نەتەوەییەكانی كورد لەشەستەكاندا هاوكات بوو لەتەك پێوەندی ئاڵۆزی نێوان گوتاری ئایینی لە كوردستان و ئیسلامیزم لە سەرانسەری كیشوەری ئێراندا.دیارە ئەوە لەكاتێكدا بوو كە ناسیۆنالیزمی كوردی لەنێو بوارە كۆمەڵایەتییە نوێیەكەدا گەیشتبووە ئاستێكی ئێجگار لاواز، بەتایبەتی لە بەشەكانی باشووری ئێراندا كە زۆرترینی دانیشتوانی ئەو نێوچانە لە كوردانی شیعە مەزهەب پێك دەهاتن. دیارە تاوەكو شەستەكان رووناكبیرە ئاینییەكان ئەوانەی لەبەشداریی چالاكییە كۆمەڵایەتییەكاندا بوون، لە خزمەتی پرۆژەی ناسیۆنالیزمی كوردیدا بوون .

ئەوان ئیسلامییان بەكاردەهێنا لەپێناو ئیتنۆ نەتەوایەتی كوردیدا. تا ئەوكات بەهۆی لاوازبوونی ناسیۆنالیزمی كوردیی لەشەستەكاندا، پاڵنەرگەلێكی مەزنتر لەگۆڕێدابوون بۆ خستنە رووی شوناسێك كە زیاتر روانگەیەكی ئایینیانەو كراوەی بەرووی جیهانبینی كۆمەڵگەدا دەكردەوە. ئەوان سەرنجەكانی خۆیان لەسەر ئیسلام چڕكردەوەو سەرزەنشتی پیاوانی ئایینی ترادیشناڵ و سوننەتییان دەكرد لە كۆمەڵگەی كوردیدا و دژ بوون بەو بەها پڕو پوچ و خورافییانەی كە بەتایبەتی لەنێو سۆفیزمی كوردیدا رەگیان داكوتابوو، واتە رووناكبیریی ئایینی كوردیی بە دنیابینییەكی ئایینی مۆدێرنەوە بەكاوەخۆ هاتنە نێو دنیای كۆمەڵگەی كوردییەوەو رووبەڕووی چەمكە نەتەوەییە باوەكان‌و نەزمە ئاینییە نەریتخوازەكە بوونەوە.

دیارە لەرووی مێژووییەوە كوردستان ببوویە شوێنێكی دڵپەسەند بۆ چەند رەوگەیەكی تەسەوف، لەوانە مەزهەب و رێبازەكانی نەقشبەندی و قادریی بەتەواوی شوێنی خۆیان گرتبوو. ئەم رێبازە تەسەوفییانە لە خۆیاندا جۆرێك لە سەربەخۆیی و دوورە پەرێزییان لە حكومەتی نێوەندی بەدەست هانی بوو، ئەوان زۆر بەسانایی بڕستی ئەوەیان تێدابوو كە ململانێ هۆزییەكان ئاڕاستە بكەن. لەكاتێكدا سۆفیزم رەوگەیەكی پایەدارو چەسپاو بوو لە روانینی خەڵكیدا، هەندێك لە هۆزەكانیش خۆیان وەك گروپە سۆفییەكان دەناساند. پاش جەنگی جیهانی دووەم و پێشكەوتنی ناسیۆنالیزمی كوردیی، ئیدی ئەم گروپە ئاینیی‌و ئەم رەوگە سۆفیگەرییانەی نێو كۆمەڵگەی كوردی بەكاوەخۆ درانە بەر رەخنەو گازاندەی توندو بە رەوگەو رێبازی پڕو پوچ‌و ئەفساناوی دەهاتنە ئاماژە پێكردن. هەندێك لایان وابوو گوتاریی سۆفیگەریی خەڵكی بەرەو تەوەزەلی و بێ‌ باكی ئاڕاستە دەكەن، ئەوان پێیان وابوو گەورەو سەردارەكانی ئەو رەوگانە بەنێوی ئایین و خوداوە بۆخۆیان بوونەتە دارای سەروەت‌و سامانی زەبەڵاح و زەنگین بوون. هاوكات پێیان وابوو ئەم رێبازانە بایسی دوواكەوتن‌و رەزالەتی كۆمەڵگەی كوردین لە كوردستاندا. هاوكات هەمو ئەو هەماهەنگی‌و دەستتێكەڵكردنەی كە لەنێوان سۆفییەكان و حكومەتەكانی ئێراندا هەستی پێدەكرا، بووە بایسی شەپۆلێكی رەخنەو تۆمەتباركردنیان بە تێوەگلانیان لەتەك میریدا. دیارە میریی هەڵدەستا بە پڕچەككردنیان و دژ بەو سیستەمی باوەڕو پێناوە راستی كردبوونەوە، زیاد لەوەیش هۆزەكانیش كەمەندكێش دەكران و دەچوونە ریزەكانیانەوە. هەربۆیە رەخنەو روشاندنەكانی وان كاریگەریی بەرچاوی لەسەر پێكهاتتن و گەڵاڵەبوونی ئیسلامیزم هەبوو لە كوردستاندا. دەربڕین و راگەیەنراوە بەهیچزەكانی موفتی زادە لەمیانی دەركەوتنیدا‌و پاشان گەشەو پێشكەوتنی چالاكییەكانی مەكتەب قورئان بەكاوەخۆ سەریكێشا بۆ زاڵبوونی ئیسلامیزم بەسەر گوتاری مەزهەبی و ترادیشناڵی پێشووی رەوگە تەسەوفییەكان. هاوكات بەگوێرەی ئەجێندای مەكتەب قورئان، ئیسلام دارای ماناو میراتێكی جیاواز ترە لەو واتاو وێردە كلاسیكییەی كە پێشووتر كراوە. لەلای كەتەبییەكان ئیسلام وەك قوتابخانەیەكی ئابووری و سۆسیۆلۆجی و سیاسی راڤە دەكرێت.

بەشێوەیەكی سەرەكی گوتاری وان لەسەر سروشتی مرۆڤی موسڵمان چڕدەبێتەوە، بەتایبەتی كاتێك كە ئیسلام لەبارەی گەشەو پێشكەوتنی مرۆڤ و كۆمەڵگەكانەوە دەدوێت. لێرەدا چەمكەكانی وەك نەتەوایەتی و سەربەخۆیی پەراوێزدەخرێن و دوردەخرێنەوە. لە دنیابینی و گوتاری موفتی زادەدا كێشەكانی كورد، هەر ئەو كێشانە بوون كە تەواوی جیهانی ئیسلامی پێیانەوە دەتلایەوە. موفتی زادە پرسی كوردانی لە ژێر سایەو سەهەندی بەرینتردا دەبینی، پێی وابوو دۆزی كورد لە چوارچێوەیەكی لۆكاڵ دا چارە نابێت و ئەوە ساباتی ئیسلامە كە چارەی دۆزی كوردانی لەخۆ گرتووە. دیارە ئەوەیش بەپێچەوانەی گوتاری ناسیۆنالیزمی كوردییەوە بوو كە سەرنجی خۆی لەسەر مافی چارەی خۆنوسین دا چڕ كردبوویەوە. مەكتەب قورئان روانگەی بۆ شۆڕش وەك پەهلەوییەكان نەبوو، جودا لە پەهلەوییەكان هەوڵی دەدا لەتەك حكومەتی نێوەندیدا نێزیكتر بێتەوەو سازش لەتەك میریدا بكات.

بەم پێیە گوتاری مەكتەب قورئان كوردی وەك شتێكی تری جیاواز لە پەهلەوی و حكومەتی نیچوەندی ئێران نەدەناساند. ئەوان كوردیان وەك كورد نەدەناساند و جودای بكەنەوە لەوانی دیكە، لێرەوە دژ بوو بە هەر گوتارێكی ناسیۆنالیستی و لەبەرامبەردا رەوایەتی دەدا بە گوتاریی ئیسلامگەرایانەی ئیسلامی سیاسیی.رەخنەكانی موفتی زادە لە ئیسلامی ترادیشناڵ و نەریتخواز لەژێر كاریگەریی خەم و خولیای عەلی شەریعەتیدا بوون، ئەو گەرەكی بوو ئیسلام وەك ئایدیۆلۆژیایەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی بنوێنێت و لە زانیاری و ماریفە پەڕگەندەو پەرتەكانەوە بیكاتە رێكخراوێكی سیستەماتیكیی. شەریعەتی تانەی لە تەوژمی سیكۆلارگەرا دەگرت لە زەمینەی ئایینیدا و شیعەی عەلەوی و سوننەی نەبەوی بەسەر سوننەی ئومەوی و شیعەی سەفەویدا پەسەنددەكرد.  موفتی زادەیش بەهەمان شێوەی شەریعەتی ئیسلامی وەك ئایدۆلۆژیایەكی بنەڕەتی دەناساندو پێی وابوو ئەم ئایدیایە پەیجوری یەكخست و گۆڕینی جیهانە. لەسەر بنەمای ئەم لۆژیكە ئاینییەدا، پرسی كوردان گەرەك بوو لەرێگەی پرسێكی گشتی مرۆڤایەتییەوە‌و لەمیانی وەختی گۆڕاندا وەڵامبدرێتەوە. بە وردبوونەوە لە چەمكی مرۆڤایەتی، مەكتەب قورئان هۆیەكانی بوونی گوتارێكی لەم چەشنەی لەپێناو جیهانێكی یەكگرتوو دا دەبینییەوە، كە ئایدیایەكی هەژمونگەر بتوانێت پاوانی هەموو بیركردنەوەكانی دیكە بكات. هەربۆیە ئەوان دەوڵەتێكی جیهانییان دەخواست. هەربۆیە ئامانجی بنەڕەتی چەند سیمینارێكی مەكتەب قورئان لەشارە كوردییەكاندا برێتی بوو لە چڕكردنەوەی باری سەرنجی خەڵكی لەسەر یاسا گشتییەكانی قورئان و بێ‌ بەهاكردن و سوككردنی پرۆژەی ناسیۆنالیستی كوردیی.

مەكتەب قورئان لە ڕۆژانی بەرایی شۆڕشی ئیسلامی ئێران دا 1979

ئایدیۆلۆژیای پەهلەوییەكان و رژێمەكەی موحەمەد رەزا شا لەحەفتاكاندا كەوتە نێو گێژاو و گێرمەو كێشەی رەوایەتیپێدانەوە و لە كۆتایدا لەساڵی 1979 لە بێخیان دەرهێنا. هەل و مەرجی نوێ و دەرهاویشتەكانی شۆڕشی 1979 زەمینەی رەخساند تا هەموو ئەو وردە ئایدیاو گوتارانەی لەسەروبەندی فەرمانبەرداری پەهلەوییەكاندا  لە كوردستاندا سەركوتكرابوون دەربكەونەوەو لەچوارچێوەی پارت و رێكخراوی سیاسییدا بێنەوە نێو گۆڕەپانەكە. هەموو ئەو گوتارانەی كە لە كوردستاندا لە كێبەكێدا بوون ‌و گەرەكیان بوو هێزو و هەژمونیان بسەپێنن برێتی بوون لە ناسیۆنالیستەكان، ماركسیی  ‌و ئیسلامگەراكان. گوتاری شۆڕشی ئیسلامی زەمینەیەكی لەباری بۆ هەموو ئەو باوەڕانە رەخساندبوو، لەو میانەیشدا مەكتەب قورئان (ئیسلامی) و پارتی دێموكراتی كوردستانی ئێران( ناسیۆنالیست) و كۆمەڵە چریكی فیدائی( ماركس لینین) ی شوێنی خۆیان كردەوە. ئەوان بڕیاریان دا لە زەمینەی سیاسی كوردستاندا درێژە بە نیازو نواڕینی سیاسییان بدەن. بەسەرنجدان لە هەژمونی گوتاری شۆڕشگێڕی ئەوكاتە هەریەك لەو هێزانە دروشمی لابردن و كۆتایی هێنان بە ستەم و بندەستی كوردانی بەرزكردەوە. گوتاری ناسیۆنالیست و ماركسی و ئیسلامییەكانی كورد بە ئاماژە بۆ چوارچێوەی ژینگەی خەون و خەیاڵەكانیان لە نێو گوتاری شۆڕشدا.

1- ماركسییەكان داكۆكییان دەكرد لەسەر : دادوەری كۆمەڵایەتی و ئابووری، ئابووری سۆشیالیستی، بەرابەری چینەكان، چاكسازی لە زەوی و زاردا.
2- ناسیۆنالیستی كورد داكۆكیی دەكردەوە لەسەر: دێموكراسی، یەكسانی، ئۆتۆنۆمی كورد، مافە ئتنۆ نەتەوەییەكانی كورد، دژایەتی ئیمپریالیزم.
3- ئیسلامگەراكانیش داكۆكییان دەكردەوە لەسەر بەهاكانی مەكتەب قورئان كە یەكێتی ئیسلامی و حكومەتی ئیسلامیی و دژایەتی ئیمپریالیزم بوو.

لێرەدا لابردنی كۆت و بەندەكانی سەر كورد خۆی لەم خاڵە هاوبەشانەی هەرسێ‌ تەڤگەرەكەدا دەبینییەوە، كە مەكتەب قورئان پێی وابوو لە یەكێتی ئیسلامی و حكومەتی ئیسلامی و دژایەتی ئیمپریالیزمدایە. ماركسییەكانیش لە یەكسانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و دژایەتی ئیمپریالیزم و نەمانی چینایەتییدا دەبینییەوە. ناسیۆنالیستە كوردەكانیش مافی كوردیان لە دیموكراسی و دژایەتی ئیمپریالیزم و ئۆتۆنۆمیدا دەبینییەوە.

درێژەی گوتاری مەكتەب قوئان لەمیانی بەرایی پێكدادانەكاندا لە هەوڵی دامەزرانی چوارچێوەیەك بوو بۆ شۆڕشێكی ئیسلامی‌و نوسینەوەی دەستووترێكی بنچینەیی نوێ‌. ئیدی رەوگەو ئاراستە دژ بەیەكەكانی سێ گوتارەكە لەمیانی شۆڕشدا زیاتر نومایان بوون. دیارە ئەوە راستییەك بوو كە ئەستەم بوو هەموو گوتارەكان وەك نموونەیەكی باڵا لەنێو چوارچێوەی سیستەمێكی سیاسی و دەستورێكی بنچینەیی نوێدا بەرجەستە بن.پاش ئەوەی شۆڕش روویدا ئیدی لە هەندێك لە شارە كوردییەكاندا بنكە سەربازییەكانی میریی لە لایەن كوردەكانەوە لە چەك داماڵران و چەككران. بۆ نموونە لە مەهابادو سنە دا پارتە كوردییە سیاسییەكان دەستیانگرت بەسەر باڵەخانە حكومییەكاندا.

دیارە ئەم رەوشە گوڕێكی نوێی دایەوە بەبەر شوناسی ئیتنۆ نەتەوەیی كورداندا. ئیدی بەتەواوی كودستان ئازاد كراو نەزمێكی شێوە سەبەخۆ لەو نێوچەیەی ئێراندا پێكەوەنرا. لە دەرهاویشتەی ئەوەدا ، رووداوەكان و سەرهەڵدانەكانی كوردستان بوونە گرنگترین سەرئێشەو نیگەرانی بۆ حكومەتە كاربەڕێكەرەكەی مەهدی بازرگان. هەربۆیە لە 17/2/1979 دا حكومەتەكەی مەهدی بازرگان،  بەمەبەستی دانوستان وەڤدێكی بە سەرپەرشتی داریوش فروهەر ناردە كن پارتە كوردییەكان بۆ مهاباد. نوێنەرانی كورد لەسەر بنەمای خواستەكانیان بۆ ئۆتۆنۆمی پێشنیارێكی هەشت بڕگەییان دایە وەڤدەكە.

 لە راستیدا ئۆتۆنۆمی لەنەخشە ڕێی تەواوی پارتە نا ئیسلامییە كوردییەكاندا هەبوو. لەم كاتەدا مەكتەب قورئان تانەی دا لە هەشت خاڵەكەو رایگەیاند كە هیچ ئاماژەیەكییان بۆ ئایینی ئیسلام تێدا نییە. موفتی زادە بۆخۆی تیشكی خستە سەرخاڵەكان و ئەوەی خستە روو كە خواستەكان هیچ بەرامەیەكی ئیسلامییان پێوە دیار نەبووە.  هەربۆیە ئەم سەرزەنشت و هۆشیارییەی مەكتەب قورئان هەوەڵ تەنگژەی ئایدیۆلۆژی لە كوردستانی ئێران لە  نێوان ئیسلامییەكان لەلایەك و ماركسی و نەتەوەییەكان لەلایەكی ترەوە نیشاندا. لە شاری مەزهەبیی قومدا وتارەكەی موفتی زادە كە دووابەدووای وتارەكەی ئیمام خومەینی پێشكەشی كرد. دروست لێكتێگەیشتن و رێككەوتنێكی لەنێوان مەكتەب قورئان و شۆڕشی ئیسلامیدا نیشاندا و هاوكات بووە بایسی تەنگەشەی زێدەتر لەتەك گروپە ماركسیی و نەتەوەییەكاندا لە كوردستان دا. لەخوارەوەدا روونكراوەتەوە كە چلۆن مەكتەب قورئان مژوڵی دەكەوتنی گوتارەكانی بووە لەو قۆناغانەدا، بۆنموونە هەوڵدان بۆ نەهێشتنی ستەم و زۆری سەر كوردان و نادادگریی نێوان چینەكان و نادادگەری و ستەمی ئایینی و نەیارێتی ئیمپریالیزم. هەموو ئەوانەیش لە نیازی مەكتەب قورئاندا پەیوەستكرابوون بەو شۆڕشە ئیسلامییەوە تا بڕستی ئیسلام لەهەمبەر چارەسەری كێشە كلتووری و نەتەوەیی و مرۆڤایەتییەكاندا زیاتر بسەلمێنن. ئەمەیش بە ئاشكرا بۆ پەراوێزخستنی گوتاری هێزە نا ئیسلامییەكان بوو لە كوردستان. موفتی زادە بە قوڵی باوەڕی بە شۆڕش و توانای چارەسەریی گرفتەكانی هەبوو، لەوبارەیەوە دوپاتی دەكردەوە كە لەناخی دڵییەوە شۆڕش دەپارێزێت و درێژە بە هەنگاوەكانی دەدات.

چەمكی شۆڕش لە گوتارەكانی ئەودا بەو واتایە دەهات كە پشتیوانی دەكرد لە حكومەتی دوای شۆڕش و بە شەوق و شورەوە پێی وابوو كە حكومەتێك لەسەر بنەمای پڕەنسیپەكانی ئیسلام و سەروەریی ئیسلام دادەمەزرێت.

دیارە كە ئەجێندای شۆڕشی ئیسلامیش خۆی لەم خواستانەی خوارێدا دەبینییەوە: یەكسانی چینەكان، یەكێتی ئیسلامیی، نەهێشتنی نادادگەریی ئایینیی، دژایەتی ئیمپریالیزم، نەهێشتنی نابەرابەریی نەتەوایەتیی. هەموو ئەوانە گوتاری مەكتەب قورئان بوون، كە لەبەرایی پێكدادانەكانی كوردو حكومەتی نێوەندیی ئێراندا خرابوونە روو.
لێرەدا دەردەكەوێت كە گوتاری مەكتەب قورئان فرەتر نەیارێتی ناسیۆنالیستە كوردەكان و ماركسییەكانی لە هەگبەدابوو. دووابەدووای شۆڕش و لە میانی راپەڕینەكانی كوردا، بە بڵاوكردنەوەی راگەیەندراوێكی سێ‌ بڕگەیی فاكتەرەكانی رامیاریی و ئەجێندای بوونی خۆیانی خستە ڕوو، كە لەبەامبەر سەركوتی نەتەوەیی و چینەكان و پەراوێزخستنی ئاییندا خۆی دەبینییەوە. هاوكات هەڵوێستی خۆیشی بە درێژیی لەسەر پرسەكانی یەكێتی شیعەو سوننە، ئابووری ئیسلامیی، ئیمپریالیزم، ئۆتۆنۆمی ئیسلامیی یاسایی بنچینەیی شرۆڤە كردبوو.

بایكۆتی ریفراندۆم بۆ حكومەتێكی كۆماریی ئیسلامیی لەلایەن تێكڕای پارتە نەتەوەیی و ماركسییەكانی كوردەوەو راگەیاندنی جەنگێكی بەرفراوان لەلایەن ئیمام خومەینییەوە دژ بە كورد لە 21/5/1980 دا، بوە بایسی تەگەرەو قەمتی بەردەم دانوستانەكانی نێوان كوردو حكومەت. لێرەوە ناكۆكییەكانی نێوان كوردو حكومەتی نێوەندی زیاتر تەنرانەوە. لەكاتێكدا كە پارتە كوردییەكان ریفراندۆمیان بایكۆت كرد، دیارە ئەوەیش بەهۆی تەمومژاوی كۆمارە ئیسلامییە نوێیەكەو نیگەرانی و دڕدۆنگی كوردەوە سەرچاوەی گرتبوو لەهەمبەر ئۆتۆنۆمی كوردستاندا. هەر لەو كاتەدا موفتی زادە لەتارانەوەو لە رێگەی پەیامێكی رادیۆییەوە، داوای لە كورد كرد كە بچن بەپیر ریفراندۆمەوە لە 1/4/1979.

ئەم بابەتە پشێوی نێوان موفتی زادە لەلایەك و پارتە نەتەوەیی و ماركسییەكانی كوردیی لەلایەكی ترەوە زیاتر ئاگر تێبەردا. ئەو رەوشە سەری كێشا بۆ ئاستێك كە نەتەوەیی و ماركسییەكان بە ئەندامانی مەكتەب قورئانیان دەگوت بەكرێگیراو یان بە غەیان و جاش نێویان دەبردن. لەبەرامبەردا گوتاری مەكتەب قورئان بەكاوەخۆ دەیپەرژایە سەر رەوشی ناسیۆنالیست و ماركسییەكانی كوردو زێدەتر رووی دەمی لە پرۆژە دەرەكییەكان و ئیمپریالیزم بوو. مەكتەب قورئان لە بگرەو بەردەو ململانێی گوتارەكاندا توانی بە پەراوێزخستنی گوتاری نەیارەكانی بەهرەمەند بێت و لە ئاستی پرسی ئیمپریالیزمدا چەكێكی كارای پێبوو بۆ خۆ دزینەوە لە ململانێ ناوخۆییەكان. مەكتەب قورئان لە بەرامبەر هەموو ئەوانی تردا پێناسەی خۆی بە نێوەندێكی دژە ئیمپریالیزم راڤە كردبوو. چوون لە پێناسەی ئەودا دژە ئیمپریالیزم بریتی بوو لە: ئابووری ئیسلامیی، حكومەتی ئیسلامیی، یەكێتی ئیسلامی، دەستووری قورئانیی. لەم روانگە دژە ئیمپریالیستەی مەكتەب قورئانیشدا دیسانەوە نەیارێتی لەتەك ناسیۆنالیست و ماركسییە كوردەكاندا پتر تر دەبوو.

لەو قۆناغەدا نەیارێتی ئیمپریالیزم بەتەواوی جەختی لەبارەوە دەكرایەوەو ببووە سەنگی مەحەكی تەواوی خواست و خولیاكانی مەكتەب قورئان. هاوكات موفتی زادەیش لەهەمبەر شكستی شۆڕش لەبەدەمەوە چوونی خواستە سیاسییەكانی كوردا نیگەران ببوو. دوواجار هەر ئەمەیش بووە بایسی ئەوەی كە كوردەكان رووبكەنە پارتە نائیسلامییەكانی كورد.
بەم شێوەیە لەو قۆناغەدا دەركەوتنی ئاماژەگەلی  وەك ئابووری ئیسلامی و ئۆتۆنۆمی ئیسلامی لەنێو گوتاری مەكتەب قورئاندا، نومایانی جیاوازی و ئاڕاستە جیایی مەكتەب قورئان بوو لەتەك ناسیۆنالیست و چەپەكانی كوردا. موفتی زادە لەمیانی خستنە رووی یەكسانی ‌و بەرابەریی ئیسلامیی و ئۆتۆنۆمی ئیسلامیدا لەهەوڵی ئەوەدابوو راڤەی جۆرێكی جیاوازی ئۆتۆنۆمی و سەربەخۆیی بكات لە كوردستان، كە پێشەنگیی دەداتە پڕەنسیپەكانی ئیسلام بەسەر ئیتنۆ نەتەوایەتیی كوردیدا.

موفتی زادە بانگهێشتی تەواوی پارتەكانی كرد بۆ بەشداریكردن لە كۆنفرانسێكدا لەبارەی وتوێژو مشتومڕ لەسەر ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستانی ئێران، ئەم كۆنفڕانسە لە شاری سنەدا گرێ دەدرا، وەلێ‌ كۆنفڕانسەكە لەلایەن پارتە كوردییەكانەوە بایكۆتكراو ئیدی نوێنەرەكانیان نەیانتوانی بەشداربن تێیدا. لەئاكامی كۆنفڕانسەكەیشدا مەكتەب قورئان راگەیەناوێكی 13 بِگەیی لەبارەی ئۆتۆنۆمی كوردستانەوە بڵاوكردەوە، ئەم راگەیەنراوە بووە هۆكاری زێدەتر گرژبوونی گوتاری هەریەك لە ئیسلامییەكان لەلایەك و ماركسی و نەتەوەییەكانی كود لەلایەكی ترەوە.هەچەندە لەم راگەیەناوەدا نەهێشتنی سەركوتی ئایینیی هاوتا كرابوو بە نەهێشتنی  سەركوتی كۆمەڵایەتی و نەتەوەیی. ئەوە لەكاتێكدا بوو كە راگەیەنراوە هەشت خاڵییەكەی پاتە سیكۆلارەكان هیچ ئاماژەیەكی بۆ ئایین لەخۆدا شوێن نەكردبوویەوە.لەچوارچێوەی گوتاری ماركسیی و نەتەوەگەراكانی كوردا وێنای ئۆتۆنۆمی كوردستان وەك دیاردەیەكی دێموكراسیی لە ئێراندا چاوی لێكرابوو.ئەمەیش بەتەواوی لەوێنای مەكتەب قورئان جیاواز بوو كە ئۆتۆنۆمی ئیسلامی لەچوارچێوەی زەمینەیەكی ئیسلامی و حكومەتێكی ئیسلامیدا دەبینی، لەبە ئەوە هیچ پێشەنگییەكی بۆ رەوایەتی دێموكراسیی لەو چوارچێوەیەدا نەدەبینییەوە. شان بەشانی روودانی تەنگژەو پشێوییەكان لەنێوان نەتەوەگەراكان و مەكتەب قورئاندا لە چارەكی هەوەڵی 1978 دا، موفتیزادە چەندین دانوستانی یەك لەدووایەكیی لەتەك رێبەرانی شۆڕشدا ئەنجامدا. لەم بارەیەوە موفتی زادە وتبووی: لەبەر ترسیی لە لاوازبوونی حكومەتی شۆڕشگێڕان و سەرلەنوێ‌ گەڕانەوەی  ئیمپریالیزم، رەخنەكانی ئاراستەی شۆڕش نەكرد.

پاش پێشنیازكردن و خستنە رووی رەشنوسی دەستووری بنچینەیی لەلایەن حكومەتی ئێرانییەوە، لەوێدا لە بڕگەی سیازدەهەمدا شیعەی جەعفەری وەك تەنها سەرچاوەی ئایینی و یاسایی ئێران ئاماژەی پێكرابوو لە رووی پرەنسیپ و زانیاریە فیقهییەكانییەوە، ئیدی لێرە بەدواوە رەخنەو تانەی موفتی زادە دژ بە رێبەرانی شۆڕش دەستی پێكرد.