ئەبو لؤ لؤ لە نێوان فارسبوون و كوردبووندا

ئەبو لوْ لوْ لە نێوان فارسبوون و كوردبووندا

سەلام ناوخۆش

دوو ئارێشە لە پرسی ( ئەبو لوْ لوْ ) هەیە ، ئەویش
أ.ئارێشەی مەجوسیبوون و شیعەبووندا
ب.فارسیبوون و كوردبووندا
بە واتای لە بكوژی خەلیفە عومەر دا دوو ئاریشەی ئایینی و نەتەوەیی هەن :

ئارێشەی یەكەم ڕەگێكی زۆر كۆنتری لە ئارێشەی دووەم هەیە ، چونكە مێژوو پێشوو لە سەر ململانێی دینی پانتایی هەرە زۆری گرتبوو ، بەڵام دوای دروستبوونی بزاڤی ڕۆژهەڵاتناسی و ناسیۆنالیزم و كەوتنی دەوڵەتی عوسمانی ، ململانێیەكان لە سەر بنیاتی ئیسنۆگرافیەوە خوێندنەوەی بۆ كرا.
لەم بەشەدا هەوڵدەدەین ڕوناهی بخەینە سەر ئەم دوو ئارێشەیە:
ئارێشەی یەكەم ، كەسێتی ئەبو لوْ لوْ لە نێوان مەجوسیبوون و شیعەبووندا
بكوژی عومەری كوڕی خەتاب یەكێ لەو كەسانەیە كە ڕوبەرێكی دیاری لە كتێبی ( سوننە ) و ( شیعە ) داگیركردووە .
فەیروز ” نەهاوەندی “( لە 23 ی كۆچی -644 ی میلادی كوژرا ) لای فارسەكان بە پیروز نەهاوەندی ناسراوە ، كچێكی هەبووە بەناوی لوْ لوْ -ە بۆیە كونیەكەی بۆتە ئەبو لوْ لوْ . ڕوایەتی جیا دەربارەی ئایینی وی هەیە ، بۆ نموونە تەبەری لە ل 569 ، ئیبن ئەسیر لە ل446 ، وە ئیبن الوردی لە ل142 باوەڕیان وایە كە ” ئەبو لوْ لوْ نەصرانی بووە.” پاساویان بۆ ئەم بۆچوونەش ئەوەیە كە ئەو لە سەردەمی ساسانیەكان لە لایەن ڕۆمەكان ئەسیر كراوە ، هەر لە ئەسیریش چۆتە سەر دینی ئەوان.
كەچی ئیبن كەسیر لە ل99ی البدایە و النهایە ، مەسعودی لە ل66ی التنبیە و الاشراف ، ئیبن تەیمیە لە ل371 بەرگی شەشەمی منهاج السنە النبویە هەروەها دیورانت لە ل77ی قصە الحچارە دا بە مەجوسی ناوی دەبەن.
هەموو ئەوانەی بە نەصرانی یا مەجوسی ناوی دەبەن لە سەر ئەوە كۆكن كە ئەبو لوْ لوْ دوای غافڵكوژی خەلیفە عومەر ، كوژراوەتەوە لە ( مەدینە ) نێژراوە ، ( ).
زۆربەی شیعە ، بە تایبەتی شیعەی فارسی ڕقی گەورەیان لە ( عومەری كوڕی خەتاب ) هەیە لەبەر دوو هۆ :
أ.ڕوخاندنی دەوڵەتی ساسانی ( فارسی)
ب.پێش ( عەلی كوڕی تالیب) بووە خەلیفە
بۆیە هەناو ڕەشیان دەربارەی ( خەلیفە عومەر ) سنووری ڕقی ئەهریمەنی لە ئادەم بەزاندووە ، هەر لە سەر ئەم بنیاتە تەقدیسی گۆڕی خەیالی بكوژی دەكەن.
1. لە ل560ی بەرگی حەوتەمی ( سفینە البحار ومدینە الحِكَم واڵاپار* ) دەربارەی ئەبو لوْ هاتووە : ئەو هەر شیعە نەبووە ، بەڵكو لە شیعەی عەلی بووە ” میرزا عەبدڵڵا فەندی شیعیەكەی تیرتر دەكات و دەنووسێت :” “إن فیروز قد كان من أكابر المسلمین، والمجاهدین، بل من أخُڵّص أتباع أمیر المۆمنین –ئەو لەو لە موسڵمانە گەورەكان و فیداكارەكانە هەروەها لە بە وەفاترین ئەتباعەكانی عەلی ( ئەمیری ئیماندارەكانە ) . هەندێ لە شیعەكان وەك نووسەری
عقد الدرر لە ل74 دەنووسێت :”وكان أبو لۆلۆە رجل شجاع سریع الركچ. وكان كل من لحقه من الناس چربه بژلك المنقار، حتی قتل پلاپە عشر رجلاً، ونجی هارباً –ئەبو لو‌و لو‌و پیاوێكی ئازا بوو لە غاردان زۆر خێرا بوو ، 13 لەوانەی بەدوای كەوتبوون كوشت ، لە مەدینە ڕزگاری بوو .” ئیبن ئەسیر لە ل447 باس لەوە دەكا لە ئەبو لوْ لوْ لەگەڵ ئیمامی عومەر ، (كلیب بن ابی البكیر و گروپێك نوێژخوێنی تری كوشت…” چونكە ئەوانە هەموو لە نێو نوێژ بوون ، نەك ئەبو لوْ لوْ خێرا بی . مەحمود شاكر لە ل186-187 دەنووسێت : دوای لێدانی عومەر ، بە خەنجەرە دوو دەمەكە كەوتە ڕاست و چەپی نوێژخوێنان ، سێزدە كەسی دا بەر چەقۆ ، نێوەی زیاتری ئەم ژمارەیە مردن ، پاش ئەوەی عبدالرحمن بن عوف سەرپۆشەكەی تێگرت ئەبو لوْ لوْ زانی مەحاڵە رزگاری ببێت ، بۆیە بە هەمان چەقۆ خۆی كوشت.”
شیعە توندڕەوەكان مەزارێكیان لە شاری ( كاشان)ی ئیرانی دامەزراندووە بەناوی مەزاری ئەبو لوْ لوْ پیرۆز !
لە هەمووی سەیر تر ئەوەیە هەر یەكە لە ( سوننە ) و ( شیعە) لە سەر شوناسی قەومی ئەبو لوْ لوْ كۆكن كە ( فارس )-ە!!

ئارێشەی دووەم ، ئەبو لوْ لوْ لە نێوان فارسبوون و كوردبووندا

لە هەر سێ بەشی كوردستانی ساسانیدا ( عیراقی عەجەمی ، ئەقلیم جیبال ، ئەقلیم جەزیرە ) لە 224 ی میلادی هەتا 651ی میلادی هیچ بەش و ناوچەیەك لە ژێر دەسەڵاتی كوردی نەبووە . ئیبن ئەسیر وتەنی كورد ببووە ( فارسی كۆچەری) چونكە لە شوێنە عاصێكان دەژیان .
پرۆد هەر لە ل22ی كتێبی ( نەقشی ساسانی پەیكۆڵی )
دەربارەی بە ساسانی و پارسیكردنی خاكی میدی وەك ( عیراقی عەجەمی ) و ( ئەقلیمی جیبال) لە هێڵی 15ی پەیكۆڵیی دەگوازێتەوە :”

likewise the princes and grandees and nobles and householders and satraps and accountants (and) storekeepers (? not Pa) and the remaining Persians and Parthians who were in Asōrestān [and Xūzestā?]n and Garamaea and Syārzūr, all together they came to Xāyān ī Nīkatrā to meet me. And here they came into my presence where this monument has been made.

بەهەمان شێوە میر و خانەدان و خاوەن ماڵان و ژمێریاریاران و خەزنەدار و هەروەها پاشماوەی فارس و پارسیەكانی لە (ئاشوورستان-عیراقی عەجەم) و (خوزستان-ئەهواز ) هەروەها گارامایا ( گەرمیان ) سیازور ( شارەزوور )ئەوانە هەموو پێكەوە هاتن بۆ (خایانی نیكاترا) تا من ببینن هەروەها لێرە ( پەیكۆڵیی) لەبەردەمم ئامادەبوون لەو شوێنەی ئەم مۆنیومێنتەی لێ دروستكرا .”
لێرەدا دەردەكەوێ‌ خاكی كورد لە ژێر دەستی كورد نەبووە . جا نازانم بەشێكی بچووك لە سیكیولەری كوردی بە چ پێوەرێك ئەبو لوْ لوْ ی بەندەی موغیرەی شعبە بە كورد دادەنێت ؟
عەبدالرەحمان مزوری لە ژمارە (9)ی گۆڤاری ( هاڤیبون) وتارێكی بە ناوی ( قارەمانی فەیرۆزێ‌ فەیلی یێ نەهاوەندی ) بڵاوكردۆتەوە ، مزوری لە ناونیشانی وتارەكەی دەیەوێ‌ بڵێت :
1.ئەبو لوْ لوْ قارەمانە لە تۆڵەی ڕزگاركردنی كوردستانی ساسانی هەروەها لە تۆڵەی ( ژن و منداڵ و بە ساڵاچووەكان نەهاوەند ) خەلیفە عومەری غافڵكوژ كردووە ، چونكە ( عومەر جەرگی سوتاندووە)!
2.ئەبو لوْ لوْ بە كوشتنی عومەر بۆتە قارەمان !
3. ئەبو لوْ لوْ فەیلی بووە، كەواتە كورد بووە !
نووسەرە دیارەكانی مێژووی كوردی وەك شەرەفخانی بدلیسی ، موحەمەد ئەمین زەكی ، صاڵح قەفتان هیچیان ئاماژە بە قارەمانبوون و كورد بوونی ئەبو لوْ لوْ ناكەن . قارەمانبوون لای مزوری ئەوەیە ، چونكە ئەو بەندەیە خەلیفە عومەری كوشتووە . لە مەدا تەواو وەك بەشێكی شیعەیەكی ئیرانی بیر دەكاتەوە ، ئەگەرنا كەسێكی ناو سوپای ساسانی قارەمانیەكەی لە چ دایە جارێك ببێتە ئەسیری ڕۆمەكان ، جارێكی تر ببێتە ئەسیری موسڵمانەكان؟ ڕاستە شەڕی نەهاوەند خوێناویترین شەڕ بووە دوای جەلەولا ، بەڵام كوردی نێو ئیدارەی ساسانی بە هیچ جۆرێك گوزارشتیان لە كوردبوون نەكردووە ، چونكە شا نەرسی 293-303 م لە( پەیكۆڵی) تەنیا ئاماژە بە دەسەڵاتدارە فارس و پارسەكانی كوردستان دەكات.
گەر خەلیفە عومەر كوردستانی ئازاد نەكردبا ، ئێستاش من و هەزارەهای وەك مزوری كۆچەری فارس دەبوو نەك خاوەن شوناسی خۆی . دكتۆر كەمال مەزهەر 1983 لە ل 106 لە سەر كاریگەری ئیسلام لە سەر رەوشی مەعریفی كوردی دەنووسێت : “باری سروشتی كوردستان و ژیانی سەختی زۆربەی دانیشتوانی و پەرەسەندنی كۆچەری و نیمچە كۆچەری لە ناویاندا لەگەڵ چەند دیاردەیەكی تر لەو بابەتە بوونە هۆی ئەوەی نووسین و خوێندن و خوێندەواری لە ناو كورددا ، درەنگ پەیدا ببن …وا دیارە بەهۆی ئایینی ئیسلام و پێویستییەكانییەوە خوێندن و خوێندەواری بەناو كوردا بڵاوبوونەوە. ”
كوردی فەیلی (لوڕ) كوردی شیعەن . لە باشووری كوردستان لەم شوێنانە نیشتەجێن : جەلەولا ، خانەقین ، مەندلی ، شەهرەبان ( مقدادیە ) ، زڕباتیە ، بەدرە و جەصان هەرچی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانە بە ( لوڕ) ناسراون لە پارێزگاكانی كەرمەنشا ، عیلام ، خۆزستان ( ئەهواز ) ، شارەكانی وەك قەصر شیرین …دەڤەری لوڕەكان بە ( كوردستانی كەلهوری ) ناسراوە ، دەژین ( یاقوت حەمەوی ، خەسرۆ گۆران ، لمیاْ صافی) .
لە ڕووی جیۆگرافیەوە لە ل32ی المسالك و الممالك هاتووە كە ” نەهاوەند لە نێو سنووری ” كور الجبل” دایە ، وێڕای ئەمە ” شاری مازندەران و مهرجان و ماه كوفە(دینەوەر) و ماه بەصرە(نەهاوەند و هەمەدان و قوم) دەگرێتەوە .” زیاتر هەر یەك لە بەیات ، ل409، ئەبو فیدا ، ل417 ، تۆمابوا ، ل24 لە دیاریكردنی سنووری ( هەمەدان ) دەنووسن :” لە رۆژئاوە ( دینەوەر ) هەیە ، لە باكوور شاری نەهاوەند ، لە ڕۆژهەڵات كەرمەنشاه ، لە باشووریش برجرد.” ( ئیدریس دۆسكی 2006 ، همدان من الفتح الاسلامی الی سقوگها بید المغول ، ل42-43) .
كەواتە كوردی فەیلی لە ڕووی جیوگرافیەوە چ پەیوەندی بە( نەهاوەند) بوون و (پەهلەوی) بوون وەیە؟؟!
لە لایەكی تر مزوری ناوی چەند صەحابەیەك دەهێنێ ، گوایە بە پرۆسەی فتوحاتی ئیسلامی كوردستان دەوڵەمەند بوونە ، لەوانە
1.زبێری كوڕی عەوام
ڕاستی تەواو پێچەوانەوایە ، ئەوەتە ئیبن كەسیر لە ل277 ی البدایە و النهایە دەنووسێت :” زبێر بن عەوام لە تجارەتەوە ماڵەكەی پێك وەنابوو.”
2.معاویە كوڕی ئەبوسفیان
معاویە كوڕی دەسەڵاتدار و بازرگانی مەككە بوو.( شاكر مەحمود ، ب 3 -4 ، ل60 )
3.عبدالرحمانی كوڕی عوف
كوڕی عەوف نەك هەر لە مەككە زەنگین بوو ، كە كۆچی بۆ مەدینەش كرد هەرزوو ڕووی كردە بازرگانی ، بە واتای هەر لە سەردەمی پێغەمبەرەوە زەنگین و بازرگان بووە( گوڵاوی سەرمۆر )
4. زەیدی كوڕی سابیت و زەیدی كوڕی حاریسە تێكەڵ یەك دەكات
كەرەڤان ئامێدی 2001 لە ل191-192ی ژمارە (25)ی گۆڤاری ( ڤەژین) ئەو تێكەڵكردنە بە ( الگامە الكبری ) لە پرۆسەی تێگەیشتنی (دەقی مێژوویی )
دەزانێت.”

زەیدی كوڕی سابیتی ئەنصاری ( 12 پ.ك -45 ك) كاتبی وەحی و موفتی مەدینە بووە هەرچی زەیدی كوری حارسەیە ( 35پ.ك -8 ك ) قوڕەیشی بووە . هەتا دابەزینی سورەتی الاحزاب ناسراو بوو بە زەیدی كوری موحەمەد،ئەویش لە كاتی شەری نەهاوەند زیاتر لە (12) ساڵ بوو ، شەهید ببوو.
وەك گوتمان ناو دەركردنی ( ئەبو لوْ لوْ ) بە هۆی غافڵكوژی عومەر بووە . ئەو كوشتنەش دوور بووە لە هۆكاری (قەومی) و ( مەزهەبی ) ، بەڵكو هۆكارەكە پەیوەست بووە بە ” بار گرانی ” كۆیلەبوونی لای (مغیرە بن شعبە) و گوایە خەلیفە عومەر ئاوڕی لێنەدایتەوە.كەرڤان لە ل202 لە كۆمەڵە سەرچاوەیەكی وەك ئیبن كەسیر ل99، ئیبن جوزی ل329، دمیری ل52 دەگوازێتەوە ، خەلیفە عومەر دوای خەنجەرلێدانی لای ئەبو لوْ لوْ دەڵێت :” قاتله الله لقد امرت به معروفا : الله لە نێوی بەرێت چاكەم لەگەڵ كرد” ئەمەش بەڵگەیە كە عومەر لە بارەی ڕەوشی ئەو بە موغیرەی وتووە و داوای لێكردووە لەگەڵی خراپ نەبێت سەرانەی مانگانەی لێ كەم بكاتەوە( كەرەڤان ، ل202) هەروەها لە سەر كافربوونی ئەبو لوْ لوْ لە سەرەمەرگدا ، تەبەری لە ل570 ی بەرگی سێیەم و ئیبن ئەسیر لە بەرگی دووەمی ل447 بە جیا دەڵێن ، عومەر وتویەتی:” الحمدالله الژی لم یجعل منیتی بید رجل سجد لله سجدە واحدە.”

كورتەی قسان
ئەبو لوْ لوْ بكوژی عومەر وەك وەحشی بكوژی حەمزە بەو غافڵكوژیە بە ناوبانگ بوو ، ئەگەرنا هەردوو كۆیلە بوون . ئەبو لوْ لوْ نە شیعە بوو نە كورد ، سەرچاوە كۆن و نوێی مێژووی ئیسلامی چ سوننی یا شیعی جەخت لە سەر فارسیبوونی دەكەن . زمان و زێدی تەواو ئەو گریمانەی عەبدولرەحمانی مزوری ڕەتدەكەوە كە فەیلیەكی نەهاوەند بێ ، چونكە نە وشەی ” فەیلی ” لە ئیران هەیە نە خودی ” فەیلی ” لە نەهاوەند هەن ، ئەو جمكی فەیلی و نەهاوەندی پێكەوەگرێدان وەك ئەوە وایە بڵێی ” دۆسكیەكی هەولێر !!!”
پەڕاوێز

*.سفینە البحار یا سفینە البحار ومدینە الحِكَم واڵاپار : ئەم كتێبە كتێبێكی هەشت بەرگیە ، شێخ عباس قومیی (1294-1359 ك) نووسیویەتی ، شیعە چەند جار ئەم كتێبەیان چاپكردووە ، چاپی یەكەمی لە 1416 ك بووە.
**. عقد الدرر فی أخبار المنتڤر لە نووسینی یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز المقدسی السلمی الشافعی
لە 1410 لە ئوردن چاپكراوە .

دوو ئارێشە لە پرسی ( ئەبو لوْ لوْ ) هەیە ، ئەویش 

أ.ئارێشەی مەجوسیبوون و شیعەبووندا
ب.فارسیبوون و كوردبووندا
بە واتای لە بكوژی خەلیفە عومەر دا دوو ئاریشەی ئایینی و نەتەوەیی هەن :

ئارێشەی یەكەم ڕەگێكی زۆر كۆنتری لە ئارێشەی دووەم هەیە ، چونكە مێژوو پێشوو لە سەر ململانێی دینی پانتایی هەرە زۆری گرتبوو ، بەڵام دوای دروستبوونی بزاڤی ڕۆژهەڵاتناسی و ناسیۆنالیزم و كەوتنی دەوڵەتی عوسمانی ، ململانێیەكان لە سەر بنیاتی ئیسنۆگرافیەوە خوێندنەوەی بۆ كرا.
لەم بەشەدا هەوڵدەدەین ڕوناهی بخەینە سەر ئەم دوو ئارێشەیە:
ئارێشەی یەكەم ، كەسێتی ئەبو لوْ لوْ لە نێوان مەجوسیبوون و شیعەبووندا
بكوژی عومەری كوڕی خەتاب یەكێ لەو كەسانەیە كە ڕوبەرێكی دیاری لە كتێبی ( سوننە ) و ( شیعە ) داگیركردووە .
فەیروز ” نەهاوەندی “( لە 23 ی كۆچی -644 ی میلادی كوژرا ) لای فارسەكان بە پیروز نەهاوەندی ناسراوە ، كچێكی هەبووە بەناوی لوْ لوْ -ە بۆیە كونیەكەی بۆتە ئەبو لوْ لوْ . ڕوایەتی جیا دەربارەی ئایینی وی هەیە ، بۆ نموونە تەبەری لە ل 569 ، ئیبن ئەسیر لە ل446 ، وە ئیبن الوردی لە ل142 باوەڕیان وایە كە ” ئەبو لوْ لوْ نەصرانی بووە.” پاساویان بۆ ئەم بۆچوونەش ئەوەیە كە ئەو لە سەردەمی ساسانیەكان لە لایەن ڕۆمەكان ئەسیر كراوە ، هەر لە ئەسیریش چۆتە سەر دینی ئەوان.
كەچی ئیبن كەسیر لە ل99ی البدایە و النهایە ، مەسعودی لە ل66ی التنبیە و الاشراف ، ئیبن تەیمیە لە ل371 بەرگی شەشەمی منهاج السنە النبویە هەروەها دیورانت لە ل77ی قصە الحچارە دا بە مەجوسی ناوی دەبەن.
هەموو ئەوانەی بە نەصرانی یا مەجوسی ناوی دەبەن لە سەر ئەوە كۆكن كە ئەبو لوْ لوْ دوای غافڵكوژی خەلیفە عومەر ، كوژراوەتەوە لە ( مەدینە ) نێژراوە ، ( ).
زۆربەی شیعە ، بە تایبەتی شیعەی فارسی ڕقی گەورەیان لە ( عومەری كوڕی خەتاب ) هەیە لەبەر دوو هۆ :
أ.ڕوخاندنی دەوڵەتی ساسانی ( فارسی)
ب.پێش ( عەلی كوڕی تالیب) بووە خەلیفە
بۆیە هەناو ڕەشیان دەربارەی ( خەلیفە عومەر ) سنووری ڕقی ئەهریمەنی لە ئادەم بەزاندووە ، هەر لە سەر ئەم بنیاتە تەقدیسی گۆڕی خەیالی بكوژی دەكەن.
1. لە ل560ی بەرگی حەوتەمی ( سفینە البحار ومدینە الحِكَم واڵاپار* ) دەربارەی ئەبو لوْ هاتووە : ئەو هەر شیعە نەبووە ، بەڵكو لە شیعەی عەلی بووە ” میرزا عەبدڵڵا فەندی شیعیەكەی تیرتر دەكات و دەنووسێت :” “إن فیروز قد كان من أكابر المسلمین، والمجاهدین، بل من أخُڵّص أتباع أمیر المۆمنین –ئەو لەو لە موسڵمانە گەورەكان و فیداكارەكانە هەروەها لە بە وەفاترین ئەتباعەكانی عەلی ( ئەمیری ئیماندارەكانە ) . هەندێ لە شیعەكان وەك نووسەری
عقد الدرر لە ل74 دەنووسێت :”وكان أبو لۆلۆە رجل شجاع سریع الركچ. وكان كل من لحقه من الناس چربه بژلك المنقار، حتی قتل پلاپە عشر رجلاً، ونجی هارباً –ئەبو لو‌و لو‌و پیاوێكی ئازا بوو لە غاردان زۆر خێرا بوو ، 13 لەوانەی بەدوای كەوتبوون كوشت ، لە مەدینە ڕزگاری بوو .” ئیبن ئەسیر لە ل447 باس لەوە دەكا لە ئەبو لوْ لوْ لەگەڵ ئیمامی عومەر ، (كلیب بن ابی البكیر و گروپێك نوێژخوێنی تری كوشت…” چونكە ئەوانە هەموو لە نێو نوێژ بوون ، نەك ئەبو لوْ لوْ خێرا بی . مەحمود شاكر لە ل186-187 دەنووسێت : دوای لێدانی عومەر ، بە خەنجەرە دوو دەمەكە كەوتە ڕاست و چەپی نوێژخوێنان ، سێزدە كەسی دا بەر چەقۆ ، نێوەی زیاتری ئەم ژمارەیە مردن ، پاش ئەوەی عبدالرحمن بن عوف سەرپۆشەكەی تێگرت ئەبو لوْ لوْ زانی مەحاڵە رزگاری ببێت ، بۆیە بە هەمان چەقۆ خۆی كوشت.”
شیعە توندڕەوەكان مەزارێكیان لە شاری ( كاشان)ی ئیرانی دامەزراندووە بەناوی مەزاری ئەبو لوْ لوْ پیرۆز !
لە هەمووی سەیر تر ئەوەیە هەر یەكە لە ( سوننە ) و ( شیعە) لە سەر شوناسی قەومی ئەبو لوْ لوْ كۆكن كە ( فارس )-ە!!

ئارێشەی دووەم ، ئەبو لوْ لوْ لە نێوان فارسبوون و كوردبووندا

لە هەر سێ بەشی كوردستانی ساسانیدا ( عیراقی عەجەمی ، ئەقلیم جیبال ، ئەقلیم جەزیرە ) لە 224 ی میلادی هەتا 651ی میلادی هیچ بەش و ناوچەیەك لە ژێر دەسەڵاتی كوردی نەبووە . ئیبن ئەسیر وتەنی كورد ببووە ( فارسی كۆچەری) چونكە لە شوێنە عاصێكان دەژیان .
پرۆد هەر لە ل22ی كتێبی ( نەقشی ساسانی پەیكۆڵی )
دەربارەی بە ساسانی و پارسیكردنی خاكی میدی وەك ( عیراقی عەجەمی ) و ( ئەقلیمی جیبال) لە هێڵی 15ی پەیكۆڵیی دەگوازێتەوە :”

likewise the princes and grandees and nobles and householders and satraps and accountants (and) storekeepers (? not Pa) and the remaining Persians and Parthians who were in Asōrestān [and Xūzestā?]n and Garamaea and Syārzūr, all together they came to Xāyān ī Nīkatrā to meet me. And here they came into my presence where this monument has been made.

بەهەمان شێوە میر و خانەدان و خاوەن ماڵان و ژمێریاریاران و خەزنەدار و هەروەها پاشماوەی فارس و پارسیەكانی لە (ئاشوورستان-عیراقی عەجەم) و (خوزستان-ئەهواز ) هەروەها گارامایا ( گەرمیان ) سیازور ( شارەزوور )ئەوانە هەموو پێكەوە هاتن بۆ (خایانی نیكاترا) تا من ببینن هەروەها لێرە ( پەیكۆڵیی) لەبەردەمم ئامادەبوون لەو شوێنەی ئەم مۆنیومێنتەی لێ دروستكرا .”
لێرەدا دەردەكەوێ‌ خاكی كورد لە ژێر دەستی كورد نەبووە . جا نازانم بەشێكی بچووك لە سیكیولەری كوردی بە چ پێوەرێك ئەبو لوْ لوْ ی بەندەی موغیرەی شعبە بە كورد دادەنێت ؟
عەبدالرەحمان مزوری لە ژمارە (9)ی گۆڤاری ( هاڤیبون) وتارێكی بە ناوی ( قارەمانی فەیرۆزێ‌ فەیلی یێ نەهاوەندی ) بڵاوكردۆتەوە ، مزوری لە ناونیشانی وتارەكەی دەیەوێ‌ بڵێت :
1.ئەبو لوْ لوْ قارەمانە لە تۆڵەی ڕزگاركردنی كوردستانی ساسانی هەروەها لە تۆڵەی ( ژن و منداڵ و بە ساڵاچووەكان نەهاوەند ) خەلیفە عومەری غافڵكوژ كردووە ، چونكە ( عومەر جەرگی سوتاندووە)!
2.ئەبو لوْ لوْ بە كوشتنی عومەر بۆتە قارەمان !
3. ئەبو لوْ لوْ فەیلی بووە، كەواتە كورد بووە !
نووسەرە دیارەكانی مێژووی كوردی وەك شەرەفخانی بدلیسی ، موحەمەد ئەمین زەكی ، صاڵح قەفتان هیچیان ئاماژە بە قارەمانبوون و كورد بوونی ئەبو لوْ لوْ ناكەن . قارەمانبوون لای مزوری ئەوەیە ، چونكە ئەو بەندەیە خەلیفە عومەری كوشتووە . لە مەدا تەواو وەك بەشێكی شیعەیەكی ئیرانی بیر دەكاتەوە ، ئەگەرنا كەسێكی ناو سوپای ساسانی قارەمانیەكەی لە چ دایە جارێك ببێتە ئەسیری ڕۆمەكان ، جارێكی تر ببێتە ئەسیری موسڵمانەكان؟ ڕاستە شەڕی نەهاوەند خوێناویترین شەڕ بووە دوای جەلەولا ، بەڵام كوردی نێو ئیدارەی ساسانی بە هیچ جۆرێك گوزارشتیان لە كوردبوون نەكردووە ، چونكە شا نەرسی 293-303 م لە( پەیكۆڵی) تەنیا ئاماژە بە دەسەڵاتدارە فارس و پارسەكانی كوردستان دەكات.
گەر خەلیفە عومەر كوردستانی ئازاد نەكردبا ، ئێستاش من و هەزارەهای وەك مزوری كۆچەری فارس دەبوو نەك خاوەن شوناسی خۆی . دكتۆر كەمال مەزهەر 1983 لە ل 106 لە سەر كاریگەری ئیسلام لە سەر رەوشی مەعریفی كوردی دەنووسێت : “باری سروشتی كوردستان و ژیانی سەختی زۆربەی دانیشتوانی و پەرەسەندنی كۆچەری و نیمچە كۆچەری لە ناویاندا لەگەڵ چەند دیاردەیەكی تر لەو بابەتە بوونە هۆی ئەوەی نووسین و خوێندن و خوێندەواری لە ناو كورددا ، درەنگ پەیدا ببن …وا دیارە بەهۆی ئایینی ئیسلام و پێویستییەكانییەوە خوێندن و خوێندەواری بەناو كوردا بڵاوبوونەوە. ”
كوردی فەیلی (لوڕ) كوردی شیعەن . لە باشووری كوردستان لەم شوێنانە نیشتەجێن : جەلەولا ، خانەقین ، مەندلی ، شەهرەبان ( مقدادیە ) ، زڕباتیە ، بەدرە و جەصان هەرچی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستانە بە ( لوڕ) ناسراون لە پارێزگاكانی كەرمەنشا ، عیلام ، خۆزستان ( ئەهواز ) ، شارەكانی وەك قەصر شیرین …دەڤەری لوڕەكان بە ( كوردستانی كەلهوری ) ناسراوە ، دەژین ( یاقوت حەمەوی ، خەسرۆ گۆران ، لمیاْ صافی) .
لە ڕووی جیۆگرافیەوە لە ل32ی المسالك و الممالك هاتووە كە ” نەهاوەند لە نێو سنووری ” كور الجبل” دایە ، وێڕای ئەمە ” شاری مازندەران و مهرجان و ماه كوفە(دینەوەر) و ماه بەصرە(نەهاوەند و هەمەدان و قوم) دەگرێتەوە .” زیاتر هەر یەك لە بەیات ، ل409، ئەبو فیدا ، ل417 ، تۆمابوا ، ل24 لە دیاریكردنی سنووری ( هەمەدان ) دەنووسن :” لە رۆژئاوە ( دینەوەر ) هەیە ، لە باكوور شاری نەهاوەند ، لە ڕۆژهەڵات كەرمەنشاه ، لە باشووریش برجرد.” ( ئیدریس دۆسكی 2006 ، همدان من الفتح الاسلامی الی سقوگها بید المغول ، ل42-43) .
كەواتە كوردی فەیلی لە ڕووی جیوگرافیەوە چ پەیوەندی بە( نەهاوەند) بوون و (پەهلەوی) بوون وەیە؟؟!
لە لایەكی تر مزوری ناوی چەند صەحابەیەك دەهێنێ ، گوایە بە پرۆسەی فتوحاتی ئیسلامی كوردستان دەوڵەمەند بوونە ، لەوانە
1.زبێری كوڕی عەوام
ڕاستی تەواو پێچەوانەوایە ، ئەوەتە ئیبن كەسیر لە ل277 ی البدایە و النهایە دەنووسێت :” زبێر بن عەوام لە تجارەتەوە ماڵەكەی پێك وەنابوو.”
2.معاویە كوڕی ئەبوسفیان
معاویە كوڕی دەسەڵاتدار و بازرگانی مەككە بوو.( شاكر مەحمود ، ب 3 -4 ، ل60 )
3.عبدالرحمانی كوڕی عوف
كوڕی عەوف نەك هەر لە مەككە زەنگین بوو ، كە كۆچی بۆ مەدینەش كرد هەرزوو ڕووی كردە بازرگانی ، بە واتای هەر لە سەردەمی پێغەمبەرەوە زەنگین و بازرگان بووە( گوڵاوی سەرمۆر )
4. زەیدی كوڕی سابیت و زەیدی كوڕی حاریسە تێكەڵ یەك دەكات
كەرەڤان ئامێدی 2001 لە ل191-192ی ژمارە (25)ی گۆڤاری ( ڤەژین) ئەو تێكەڵكردنە بە ( الگامە الكبری ) لە پرۆسەی تێگەیشتنی (دەقی مێژوویی )
دەزانێت.”

زەیدی كوڕی سابیتی ئەنصاری ( 12 پ.ك -45 ك) كاتبی وەحی و موفتی مەدینە بووە هەرچی زەیدی كوری حارسەیە ( 35پ.ك -8 ك ) قوڕەیشی بووە . هەتا دابەزینی سورەتی الاحزاب ناسراو بوو بە زەیدی كوری موحەمەد،ئەویش لە كاتی شەری نەهاوەند زیاتر لە (12) ساڵ بوو ، شەهید ببوو.
وەك گوتمان ناو دەركردنی ( ئەبو لوْ لوْ ) بە هۆی غافڵكوژی عومەر بووە . ئەو كوشتنەش دوور بووە لە هۆكاری (قەومی) و ( مەزهەبی ) ، بەڵكو هۆكارەكە پەیوەست بووە بە ” بار گرانی ” كۆیلەبوونی لای (مغیرە بن شعبە) و گوایە خەلیفە عومەر ئاوڕی لێنەدایتەوە.كەرڤان لە ل202 لە كۆمەڵە سەرچاوەیەكی وەك ئیبن كەسیر ل99، ئیبن جوزی ل329، دمیری ل52 دەگوازێتەوە ، خەلیفە عومەر دوای خەنجەرلێدانی لای ئەبو لوْ لوْ دەڵێت :” قاتله الله لقد امرت به معروفا : الله لە نێوی بەرێت چاكەم لەگەڵ كرد” ئەمەش بەڵگەیە كە عومەر لە بارەی ڕەوشی ئەو بە موغیرەی وتووە و داوای لێكردووە لەگەڵی خراپ نەبێت سەرانەی مانگانەی لێ كەم بكاتەوە( كەرەڤان ، ل202) هەروەها لە سەر كافربوونی ئەبو لوْ لوْ لە سەرەمەرگدا ، تەبەری لە ل570 ی بەرگی سێیەم و ئیبن ئەسیر لە بەرگی دووەمی ل447 بە جیا دەڵێن ، عومەر وتویەتی:” الحمدالله الژی لم یجعل منیتی بید رجل سجد لله سجدە واحدە.”

كورتەی قسان
ئەبو لوْ لوْ بكوژی عومەر وەك وەحشی بكوژی حەمزە بەو غافڵكوژیە بە ناوبانگ بوو ، ئەگەرنا هەردوو كۆیلە بوون . ئەبو لوْ لوْ نە شیعە بوو نە كورد ، سەرچاوە كۆن و نوێی مێژووی ئیسلامی چ سوننی یا شیعی جەخت لە سەر فارسیبوونی دەكەن . زمان و زێدی تەواو ئەو گریمانەی عەبدولرەحمانی مزوری ڕەتدەكەوە كە فەیلیەكی نەهاوەند بێ ، چونكە نە وشەی ” فەیلی ” لە ئیران هەیە نە خودی ” فەیلی ” لە نەهاوەند هەن ، ئەو جمكی فەیلی و نەهاوەندی پێكەوەگرێدان وەك ئەوە وایە بڵێی ” دۆسكیەكی هەولێر !!!”
پەڕاوێز

*.سفینە البحار یا سفینە البحار ومدینە الحِكَم واڵاپار : ئەم كتێبە كتێبێكی هەشت بەرگیە ، شێخ عباس قومیی (1294-1359 ك) نووسیویەتی ، شیعە چەند جار ئەم كتێبەیان چاپكردووە ، چاپی یەكەمی لە 1416 ك بووە.
**. عقد الدرر فی أخبار المنتڤر لە نووسینی یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز المقدسی السلمی الشافعی
لە 1410 لە ئوردن چاپكراوە .