مەولانا ی نەقشەبەندی ڕۆحێكی یاخی و لێبوردەیەكی میهرەبان

مەولانا ی نەقشەبەندی ڕۆحێكی یاخی و لێبوردەیەكی میهرەبان

بۆ گفتوگۆو هە ڵسەنگاندنی كەسایەتی و بنەماكانی تەریقەتی نەقشەبەندی و كاریگەری بەسەر ئەدەبیاتی شیعری كوردی و ڕۆڵی مەولاناخالیدی نەقشەبەندی، ئەم دیدارەمان لەگەڵ دكتۆر سەباح بەرزنجی، توێژەرو نووسەر ئەنجامدا….
چاوپێكەوتن: ژینۆ عەبدولڵا
هاوكار– سۆزان عومەر

پرسیار/ حەز ئەكەین باس لەوە بكەین ئایە پێش مەولانا خالیدی نەقشبەندی تەریقەتی نەقشبەندی لە كوردستاندا هەبووە؟

د.سەباح بەرزنجی/ وەكو سەرچاوە مێژوویەكان باسیان كردوە كوردستان لە حاڵەتی جۆشخواردندا بووە، بێ‌ گومان تەریقەتی نەقشبەندی پێش مەولانا خالید گڕوتینێكی زۆری هەبووە، بەتایبەتی لە هیندستان و ئەفغانستان و ئەودیو ڕووبار، كۆمەڵێك پیرو شێخی گەورەی بەرهەم هێناوە، لەو سەردەمەدا، بەتایبەتی لەڕێگەی ئەدەبیاتی عیرفانییەوە وە زاناكانی كوردستان پێش مەولانا خالیدیش ئاشنابوون بە بەرهەمەكانی شاهینە نەقشبەندی حاجی موحەمەدی پارساو ئاخرینیان مەولانا عبدولرەحمانی جامییە، بۆیە تەریقەتەكە ناسراو بووە چ وەكو ئەدەبیات چ وەكو ڕێباز، مەولانا خالید توانی بە هەژمونێكی مەعنەوی زیاترەوە بەكۆڵەبارێكی عیرفانی زیاترەوە چووە هندستان و دوای هاتەوە بۆ كوردستان توانی ئەو تەریقەتە بەشێوەیەكی عەمەلیی تر بڵاوبكاتەوە و خانەقا دروست بكات وە بچێتە هەر شوێنێك كۆمەڵێك زانا لە دەوری كۆببنەوە، بۆیە پێش مەولاناش زەمینەیەك هەبووە بۆ بڵاوبوونەوەی تەریقەتەكە ئەگینا تەریقەتەكە پێش مەولانا ش هەر هەبووە .

پرسیار / بە بۆچوونی تۆ هۆكاری ئەو وەڵامدانەوەی زۆرەی بۆ مەولانا خالیدو تەریقەتی نەقشبەندی  بۆ كوردستان و دەوروبەری بۆ چی ئەگێڕیتەوە ؟

د.سەباح بەرزنجی / ئەسڵەن ئەو سەردەمە سەردەمی عیرفان و سەردەمی تەئمولاتی مەعنەوی بووە، تەسەوف باشترین پەناگا بۆ خەڵكی هەژار بۆ خەڵكی بێ‌ دەرەتان بۆ خەڵكی بێ‌ ئیمكانات بۆ خەڵكێك  كە دەچەوسێنرێنەوە باشترین وە گەڕانەوەیە بۆ باوەشی مزگەوت و تەكییە وخانەقاكان وەهەم لەڕووی مەعنەوییەوە تێرو پاراو بوون، لەڕووی ژیان و ئابووریشەوە دەرفەتی پێكەوە ژیان و هاوكاری كردنی یەكتری زۆربووە، یانی هەم زەرووڕیەتە ئاینیەكەیە هەم زەرووڕتییە ژیانییەكە والە كەسێك دەكات زیاتر ڕوو بكات عیرفان و واز لەو لایەنە ڕواڵەتییەی دین بهێنێت لەڕیابازی و لە مەكرو لە حیلەی خەڵكی دنیا پەرست و دنیا ویست.

پرسیار / مەولانا خالید بەتەریقەتەكەی جوڵەیەكی گەورەی لە كایەی ئاینداری و ژیانی كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیروی  ئەدبیدا دروست كرد ؟ ئایە لە پاڵ ئەمەشدا كاریگەری هەستی بیری نەتەوایەتی و كاری سیاسی  هەبووە؟

د.سەباح بەرزنجی/ تەسەوف لەڕووی فەلسەفیەوە بانگەوازێكە بۆ  بونیادنانی خودو بونیادنی زات، بڕوابوونێكی زۆرە بە خۆت بەبێ‌ پشت بەستن بەكەس  بۆ گەڕانەوە بۆ لای خودا، هیچ هێزێك نییە لە هێزی خودا گەورەتر بێت بۆیە لەڕێگەی تەسەوفەوە بتوانێت بگات بەخودا، بۆیە لەڕێگەی تەسەوفەوە ئینسان بڕوایەكی زۆری بە خۆی هەیە كە بتوانێت بگات بە خودا، كە گەیشت بەخودا، ئیتر هەموو شتەكانی لەلا بێ‌ ئەهمیەت ئەبێ‌، لەو ڕوانگەیەوەیە كاتێك  كەسێك ئەچێتە تەریقەتی نەقشبەندی یان قادری یان  هەر تەریقەتێكی عیرفانی تر، بڕوای بەخۆی زیاتر ئەبێت ئەبێ‌، بۆیە لەناو تەریقەتی نەقشبەندی داو لەناو تەریقەتی قادری دا كۆمەڵێك كاریگەری گەورەی عیرفانی ئەبینین كە ئەبنە هەنگاوی یەكەم بۆ سەرهەڵدانی هەست و سۆزی نەتەوایەتی، لەسەردەمی مەولانا خالید ئێمە شتێكمان نەبووە بەناوی بیری نەتەوایەتی بەڵام نیشتیمان دۆستی و نەتەوە دۆستی و دەوروبەر دۆستی و هاوزمان دۆستی و  كورد دۆستی، ئەمانە كۆمەڵە بابەتێكی سروشتین لە فكری ئینساندا، یانی ئینسان ناتوانی بەهیچ شێوەیەك ناتوانێ‌ دەست لەمانە بەردات وە دەست بەرداری ئەم چەمكانەبێت، لەڕێگەی تەسەوفەوە ئەم ئینتیماو پەیوەندیە قوڵتر ئەبێتەوە چونكە تۆ نیشتمانەكەی خۆت بە بەڵگە لە بەڵگەكانی خوای پەروەردگار و بەنیشانەكانی خوای پەروەدگار بە بەهرەو نیعمەتێكی ئەو دێتە پێش چاو،  ئەو زمانەی كە هەتە ئەبێ‌ بزانی كە خوای گەورە پێبەخشیی و پێویستە پارێزگاری لێ‌ بكەی ئەبێ‌  بەجوانترین تەعبیر سۆز هەستی خۆتی پێ‌ دەرببڕی، بۆیە دەبینیت لە مەدرەسەی مەولانا خالیدا، نالی پێ‌ ئەگا مەحوی پێ‌ ئەگات وە هەموو شوڕە سوارانی ئەدەبیاتی  ناوچەی  بابان لەسەرچاوە كانیاوی مەولانا خالید ئەنۆشن ئەگەڕێنەوە بۆلای، نالی لەبیرم ناچێ‌ تەنانەت كە لە ئەستەنبوڵە ئەوەندە پەیوەستە بەمەولاناخالید لە كتێبێكیدا وتوویەتی ( مەولاناخالیدی شارەزووری ئەفەرموون  یانی نموونە بەشەعرێكی مەولانا خالید ئەهێنێتەوە ) یان مەحوی قەسیدەیەكی زۆر جوان ئەنوسێ‌ لە عیشقی مەولاناخالید دا ، ئەمانە بێ‌ سەبەبو بێ‌ هۆ نییە پێش مەولانا خالید ڕەنگە كەسی تر هەبوو بن بەو شێوە كاریگەریان لەسەر زمان وئەدەبیات هەبووبێ‌  یان وەكو بابە تاهیری هەمەدانی بەدوو بەیتەكانی یان بێسارانی كە شاعیرێكی هەست ناسك بووە.

پرسیار/ بۆچی پاش مەولانا خالید هەورامان بۆتە مەڵبەندی ڕێبازەكەی و تیشكدەری تەریقەتەكەی ؟

د. سەباح بەرزنجی/ كاتێك مەولانا خالید ئەچێت بۆ بەغداد و دوای ئەچێتە شام، كۆمەڵێك شوێنكەوتە بەجێدەهێڵێ‌ لەناوچە جیاوازەكانی كوردستاندا، یەكێكی لە خەلیفە هەرە بەناوبانگەكانی (شێخ عوسمانی سەراجەدینی یەكەمە) لەتەوێڵە دائەنیشێ‌ شێخ عوسمان بەحوكمی نزیكی لە مەولانا خالید  وە بەحوكمی ئەوەی خۆی ئاغا بووە لە هەورامان وەبەحوكمی پەیوەندیەكانی بە زانا و ناودارەكانی هاوچەرخی خۆی لە كوردستاندا توانیویەتی  زۆرترین ڕۆڵ ببینێت لە پەرەپێدانی تەریقەتی نەقشبەندی لە كوردستانی ئێران و عێراق و توركیا، یانی لە ڕۆژهەڵات و باكور و باشور، ئەم شێخ عوسمانی سەراجەدینە شەش كوڕی هەبووە  كە چواریان شێخی تەریقەت بوون وە خاوەن پایە بوون وە نزیكەی 16 كچی هەبووە هەر یەكێكی داوە بە زانایەكی گەورە و شێخە پایەدارەكانی سەردەمی خۆی، لەم پەیوەندیە كۆمەڵایەتیە فراوانە لە پاڵ ئەمەش مەدرەسەی كردۆتەوە، یەكێك لە موریدەكانی یا خەلیفەكانی  ئەم مەدرەسەیە مەولەوی تاوەگۆزییەو  هەر كەسێك وابەستە ببێت بە مەولەوییەوە لەڕێگەی دەرس و تەعلیمەوە ئەویش ئەبێ‌ بە نەقشی  یەكێك لەوانە شێخ بورهانە لە ناوچەی موكریان كە خەلیفەی شێخی سەراجەدینە ئەوەی بێتە وابەستەی ئەم ئەچێتە ناو تەریقەتی نەقشبەندی بۆیە زیاتر بڵاوبوونەوەی تەریقەتی نەقشبەندی لە كوردستاندا لەڕێگەی تەوێڵە و بیارەوەیە، ئەویش ئەگەڕێتەوە بۆ هەیمەنەو جوهدی شێخ عوسمان و چوار كوڕەكەی ( شێخ بەهادین ، شێخ زەیائەدین ، شێخ عبدولرەحمانی ئەبو وەفا ،شێخ ئەحمەدی شەمسەدین )  شێخ ئەحمەدی شەمسەدین كە كوڕە بچوكەكەی شێخ عوسمانە پلەو پایەیەكی وای هەبێت كە عالمێكی گەورەی وەكو سید حەسەنی چۆر ئەبێ‌ بە موریدی سید حەسەنی چۆری شێخ و  زانای ئیسلامی سەردەمی خۆی بووە لە ناوچەی مەریوانداو توانیویەتی مەدرەسەی چۆر  كە مەدرەسەیەك بووە كە مەلا ئەبو بەكری موسەنیفی چۆر كە باپیرە گەورەی خۆی دایمەزراندوە ، ئەم توانیویەتی گەشەی پێبدات و زانایەكی گەورەی وەكو ئاغا محەمەدی كوڕی تێدا پەروەردە ببێت، ئاغا محەمەد عالمێك بووە ڕەبانی گەورەو شارەزا، بووە بە زاوای مەلای گەورە بیارە، مەلای گەورەی بیارە كە لە سەردەمی شێخ عومەری بیارەدا، بانگ ئەكرێت كەلە كوردستانی ئێرانەوە دێتە ئەم دیوەوە ئەبێت بە دامەزرێنەری مەدرەسەی بیارە لەمەدرەسەی بیارەدا دەیان زانای گەورە پێگەیوە كە یەكێكیان (شێخ قاسمی قەیسی ) موفتی هەموو عێراق بووە لە كوێ‌ دەرچووە لەبیارە لە مەدرەسەكەی مامۆستای گەورە (مەلا عبدولقادری كانی كەوەی ) مەلا عبدولقادری كانی كەوەی جگە لەوەی كەپیاوێكی زۆر زانە پیاوێكی گەل دۆست و نیشتیمان دۆست گەل پەروەر باوكی شاعیرێكی گەورەی وەكو ( مەلا حەسەنی قازییە) كە مەشهورە بە (شاهۆ) ئەمانە كۆمەڵێك پەیوەندین كە هەوێنیان بریتیە لە تەریقەتی نەقشبەندی .

پرسیار / كاریگەری تەریقەتی نەقشبەندی لەسەر شعری كوردی چی بووە بەتایبەتی كە مەولانا خۆشی شاعیرێكی گەورەو پایە دار بووە ؟

د.سەباح بەرزنجی/ شیعری كوردی سۆزو ئەوینە، سەرەتاكانی شیعری كوردی ئامانجەكەی گوزارشت بووە لە ناخی شڵەژاوی تاكی كورد ئەم ناخە شڵەژاوە ئەم مرۆڤە كە هەست بە ئاوارەی و مەینەتیەكانی ژیان ئەكات،خەریكە وردو خاش ئەبێت، بۆ پەناگەیەك ئەگەڕێت ئەم پەناگەیەش لە عیشق و ئەوین و عیرفاندا ئەبینێتەوە ، بۆیە عیرفان بابەتی یەكەمی ئەدەبیاتی كوردییە، ئێستاش عیرفان بابەتی یەكەمی ئەدەبیاتی جیهانییە، چونكە عیرفان بریتیە لە پەناگەی ڕۆحی ئەوینداری مرۆڤ ڕۆحێك كە لەهەموو مادیاتی ئەم سەردەمەو سەردەمەكانی دیكە بێزارە لەپەیوەندییە پڕلە زوڵم و ستەمەكانی ئەم سەردەمەو سەردەمەكانی تر بێزارە ، لەو ئاستەنگیانەی لەڕووی سیاسی  و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە لەناو كۆمەڵگا دروست ئەبێ‌ بێزارە، بۆیە ئەم ڕۆحە شڵەژاوە كەهەست بە ئاوارەی خۆی ئەكات بەدوای نیشتیمانی خویدا ئەگەڕێ‌ ناچارە لە عیرفاندا بیدۆزێتەوە بۆیە عیرفان نەك كاریگەری بەڵكو ئاڕاستەی بەخشیوە بە ئەدەبیاتی كوردی، ناوەڕۆكی ئەدەبیاتی ئێمە بریتیە لە عیرفان بەو سۆزو ئەوینە وەبەو فراوانییە وە بەو قوڵییەی كە لە مەبەستەكانیدا هەیە، لەمەبەستەكانی عیرفاندا، خوا ناسی هەیە ،پێغەمبەر ناسی هەیە ،دواڕۆژناسی هەیە ، مرۆڤ ناسی هەیە ، جیهان ناسە هەیە ، ژیان ناسی هەیە ، وە ژیان دۆستی و مرۆڤ دۆستی و دوور كەوتنەوەلە دەمارگیری و لە تەعەسوبی مادی و لەهەموو ئەو شتانەی كەئێستا لەمپەرن لەبەردەم ئینسانەكاندا، لەعیرفاندا هەموو ئەمانەهەیە . بۆیە عیرفان نەك كاریگەری داناوە  كاریگەرییەكەی كەی ئەوەندە بەرزە ڕوتی پێ‌ ئەبەخشێ‌ بووە بەناوەڕۆك بۆ ئەدەبیاتی كوردی.

پرسیار / بۆنموونە لە ئەدبیاتی عەرەبی باسی ئیبنو لعەرەبی ئەكرێ‌ باسی ئیبنو فارس ئەكرێ‌ هەندێك پێیان وایە ئەمەنە  شیعرەكانیان دژی دینە وەڵامی جەنابت چییە بۆ ئەمانە؟

د.سەباح بەرزنجی / دژی دین نییە دژی تێگەیشتنی ڕواڵەتی دینە بۆیە ئێمە ئەبێ‌ ئاگاداری ئاستەنگە جیاوازەكانی دین بین وەكو چۆن لە قوتابخانە دا خوێندنی ئەكادیمی دا ئێمە قۆناغی بنەڕەتیمان هەیە پاشان قۆناغی ناوەندی مان هەیە دوای ئامادەی و ئینجا زانكۆ ئینجا ماستەرو ئینجا دكتۆرا دوای دكتۆراش هەر بەردەوامە لەدینیشدا قۆناغێكی سەرەتایی هەیە كە باسی حەلال وحەرام ئەكات باسی ئەوە ئەكات نوێژەكانت بكە  ئەمە ئاستی سەرەتاییە، بەڵام لەم ئاستە بەرزتر ئاستی كەلام و جەدەلە لەسەر دین، لەئاستی كەلام بەرزتر ئاستی فەلسەفەو بورهانە، بەڵگە هێنانەوەو گەران بەدوای یەقیندا لەئاستی فەلسەفەش بەرزتر ئاستی عیرفانیە كەیە، ئەگەر كەسێك قۆناغی سەرەتایی نەدیبێت قۆناغی بنەڕەتی نەدیبێت ڕێی پێدەدەن بچێتە ئامادەی نەخێر زۆرترین دینداری خەڵك لەئاستی حەلال و حەرامەكەدایە، لەئاستی فیقهدایە، بۆیە نابێت باسی جەدەل وفەلسەفەیان بۆبكەی، ئەوەی كابرایەكی سادە كە دینی لە ئاستێكی بەرایدایە، نابێت باسی فەلسەفەی بۆ بكەی چونكە لێ‌ تێناگەن بۆیە كاتێك لە قوتابخانەی بەرایی دایت زۆر ڕاستی هەندەسەو جەبر بووە بەهەڵەو لێ‌ تێناگەیت لەدینداریشدا كاتێك لەبەرایدایت قسەكانی ئیبنو لعەرەبیەوە قسەكانی ئیبنو فارس وە ئیبنولمەنسوری حەلاج قەدەغەیە لەلات وەكو شیرك وایە حەتا منداڵ كەتازە لەدایك بووە تۆ ئەبێ‌ شێر بدەیتێ‌ ، ئەدەبیاتی عیرفانیش لە ئاستە بەرزەكەدا وەكو خۆراكێكی قورس وایە كە دەرخواردی منداڵی بدەیت وە بۆی قابیلی هەزم نییە ئەوانەی قوڵبوونەتەوە لە زانستەكانی شەریعەدا وەكو ( ئیمامی غەزالی ) كە حوجەت و ئیسلامە یانی قسەكانی بەنیسبەت موسڵمانەوە حوجەیە هیچ نەزەرێكی خراپی نییە .

پرسیار /بەشێوەیەكی گشتی ئەو چەمك و دەستە واژانەی كە باسی دەكەن تایبەتە وەكو چی ؟

د.سەباح بەرزنجی / وەكو چاوو مەی، ئەمانە هەمووی ڕەمزن خۆتۆ كە قسە دەكەیت وشە بەكارئەهێنیت ئەبێ‌ ئەو وشەیە بەكاربهێنێت بگونجی لەگەڵ ماناكەی تۆدا كە گەڕان بۆ عینایەتی ئیلاهی  چاو بەكارئەهێنن بۆ كەلامی ئیلاهی لێو بەكارئەهێنن بۆ عەدەم زوڵف بەكارئەهێنن زوڵفی ڕەش ئەمە هەمووی ڕەمزە وەئەو كەسەی شارەزای  ئەم ڕەمز و ڕازانە نەبێت هەق نییە  حوكم بكات .

پرسیار/ كەباسی مەولانا خالید ئەكەین باسی تەریقەتەكەی ئەكەین بێگومان حەقیقەتی مێژووی هەیەوە قسەو باسێكی زۆر هەیە لەسەر ئەو ناكۆكییەی لەنێوان تەریقەتی نەقشبەندی و تەریقەتی قادری بەتایبەت لەڕۆژگاری شێخ مارفی نۆدێ‌ دا هەبووە، دەمانەوێت پرسیاری ئەوە لەجەنابت بكەین خاڵی هاوبەش و ناكۆكییەكەیان چییە؟ ئایە دوای خۆیان بەتایبەتی لەسەردەمی شێخ عومەری زیائەدیندا نێوانی ئەو دوو تەریقەتە تەسەوفە چۆن بووە؟

د.سەباح بەرزنجی / دوای هاتنەوەی مەولاناخالید لەهیندستانەوە بۆ شاری سلێمانی و بۆ شاری بابانیەكانی میری بابان  خانەقای مەولانای بۆ دروست دەكات وە خەڵكێكی زۆر دەوری لێ‌ دەدەن وە شێخێكی جوان تازە پێگەیشتوو  شێخ مارفی نۆدێش  قامەتێكی عیلمی بووە لەناوچەكەدا وە مودەریسی بابانەكان بووە عالمێكی گەورەو موئەسیسی مەدرەسەی      مزگەوتی (گەورە) بووە لەهەمان كاتدا ئەهلی عیرفان و تەریقەت بووە بەڵام  تەریقەتەكەی قادرییە بە حوكمی ئینتیساب بۆ ئیمامی عەلی بەحوكمی ئەوەی سەید بووە لێرەدا هەڵە تێگەشتن دێتە ئاراوە، چونكە تەریقەی قادری لەگەڵ تەریقەی نەقشبەندی دا ئاداب و تقوسیان جیایە زكریان جیایە ئەمان گرنگی بەزكری بەرز دەدەن زكری جەهری ئەمە قادری ، وە نەقشبەندیش گرنگی بە زكری خەفی ، تەریقەی قادری گرنگی ئەیەن بە تەزكەیەی نەفس بەڵام تەریقەی نەقشبەندی گرنگە ئەدا بە تەسفییەی قەلب ، ئەم مەفاهیمانە جیاوازن لەگەڵ یەكتردا وە شێوەی پەروەردەكردنیان جیاوازە ، خەڵكانێك هەبوون حەساس بوون بەم بابەتە چوون شێخ مارفیان لێ‌ هانداوە شێخ مارفیش سیقەی بە مەولانا خالید كردوە وتوویەتی ئەگەر وای وتبێ‌ هەڵەیە ئەم خەڵكانە ویستوویانە ئاژاوە بخەنە نێوان تەریقەتەكانەوە بنەماڵەی بابانەكان هەندێكیان سەر بە مەولانا بوون وە هەندێكیان سەر بە شێخ مەعروف بوون ، مەولاناخالید كەهەست بەمە دەكات وەزعەكە خراپ بووە، بۆ ئەوەی شەڕ دروست نەبێ‌ ناچار ئەوێ‌ بەجێدەهێڵی و دەچێتە بەغداد، ئەمە نیشانەی ئەوەیە كەزۆر جار ئەهلی دین دژی یەكتر ئەوەستنەو،ە هۆكارەكەی ئەوەیە كەلە زمانی یەكتر تێناگەن، ئەگینا ئەگەر بەیەك بگەن ئەو سنورانەی لەنێوانیاندایە نامێنێت و ئەگەن بە تێگەشتن ، مەولاناخالید كە چۆتە بەغداد تەبعەن لە كوردستان دانەبڕوە هاوینان هاتۆتەوە بۆ هاوینە هەواری سەرگەت لەوێ‌ نزیكەی سێ‌ مانگ ماوەتەوەو  خەڵكیش سەردانیان كردوە ، ئەمە هۆكاریی ئەوەنییە كە چووبێتە بەغداد ئیتر نەتوانێت بێتەوە كوردستان لەبەر ئەوی ئیستیغلالی بوونی ئەم نەكەن لە سلێمانی دا و ئاژاوە دروست نەبێت رەچاوی مەكانەتێكی شێخ مەعروفیش بكات چونكە شێخ مەعرف ئوستازی ئەو بووە لەڕووی تەمەنەوە لەئەو گەورەتر بووە ، وە  بۆ ئەوەی ڕێگا بگرێت لەو دووبەرەكییە كوردستانی جێ‌ هێشتووە چۆتە بەغداد دوای لە هاویندا  خۆی و كەسوكاری هاتۆتەوە هاوینە هەواری سەرگەت لەوێ‌ خەریكی بەرنامەی خۆی بووە، من پێم وایە ئەم ئسلوبەی مەولاناخالید ئسلوبێكی زۆر پڕ لە تەساموح و پڕ لە تەوازوع بووە وە ئاوی كردوە بەسەر ئاگری فیتنەدا، وای كردوە كە شێخ مەعروف نامەی پۆزشی بۆ بنێرێ‌ وە نێوانیان خۆش بێتەوە وە كاك ئەحمەدی شێخ دەورێكی باشی بینیوە لەو ئاشتەواییەی نێوان مەولانا خالید  و شێخ مەعروف .

پرسیار / مەولاناخالید بەهۆی تەریقەتەكەی و پێگە ئاینیەكەی بووە بەكەسایەتێكی جیهانی كورد تا چەند توانیویەتی بۆ ناسینی خۆی و دەوروبەرەكەی سوود لەمە ببینێ‌؟

د.سەباح بەرزنجی / دوای ئەوەش مەولاناخالید ئەچێتە بەغداد  لەویش مەجموعەیەك حاسیدو حاشیدی بۆ دروست ئەبێت ناچار ئەبێت ئەویش بەجێبهێڵت و بچێتە شام، لەشام ئیتر بەتەواوی ناوبانگی مەولانا خالید هەموو دنیای ئیسلام ئەگرێتەوە تەنانەت شێخ عبدولقادری جەزائیری كە بوو بە ڕێبەری شۆڕشی جەزائیر دژ بە فەرەنسا  ، خۆی و باوكی دێن بۆ زیارەتی مەولاناخالید لە شام بەڵام تا ئەگاتە شام مەولانا وەفات ئەكات ، توشی نەخۆشی تاعون دەبێت كۆچی دوایی ئەكات كە هێشتا مەولاناخالید تەمەنی نەگەشتۆتە 44 ساڵی، بەم تەمەنە كەمەوە بووە بە گەورەترین شەخسیەتی عیلمی وعیرفانی و لەجیهانی ئیسلامدا بەتایبەتی  لەژێر قەڵەمڕەوی دەوڵەتی عوسمانی دا، تەنانەت ئەو نازناوەی كە بەكاریهێناوە ( العوسمانی ) كە ئێستا دوو تەفسیری بۆ ئەكرێ‌ هەندێك پێیان وایە لەسەر حەزرەتی عوسمانی كوڕی عەفان وە هەندێك پێیان وایە تەعبیرێكی سیاسیە من پێم وایە ئەمە وەكو تەعبیرێكی سیاسی وایە كە ئەم لەژێر قەڵەم ڕەویی دەوڵەتی عوسمانی سونی ئەژی بۆیە ئەوەی هەڵبژاردوە، بۆ ئەوەی تائەندازەیەك لە هەیمەنەو دەوڵەتی سەفەوی بە دوور بێت، ئینجا لەڕووی قەومییەوە مەولانا خالید كەسایەتێكی وابووە قائیمەو لیستی خەلیفەكانی دیار بووە كەسێك بووە لەعەینی كاتدا چەندین خەلیفەی پێگەیشتوو لەكوردستاندا هەبووە ئەوەندەش خەلیفەی لەمەدینە هەبووە لەقودس هەیبووە لەشام هەیبووە لەڕوسیا لەناو لەناو قازاغستان و تەتارستان هەبووە.

پرسیار / حەز ئەكەین بزانین ڕۆشنبیری گشتی مەولاناخالید چۆن بووە كاریگەری ئەدەبیاتی فارس تەسەوفی تورك هەبووە بەسەرییەوە ؟

د.سەباح بەرزنجی / مەولاناخالید پێش ئەوەی ببێتە شێخ، ڕێگەی تەریقەت بگرێت، عالمێكی بووە بەتەواوی، بە مانای كەلیمە شارەزابووە  لەزانستەكانی سەردەمی خۆی لە زانستە ئەدەبیەكان زانستە زمانەوانیەكان، زانستە عەقلیەكان و زانستە ئوسولیەكان ، فەقه ، وە ئەوبەرهەمانەی كە لەپاشی جێماوە ، زۆر موعجیبی شیعری فارسی بووە شیعرەكانی حافزی شیرازی  و سەعدی بەدڵ بووە.

پرسیار/ بێ‌ گومان جونابتان متابەعەی جەلالەدینی ڕۆمیت كردوە،  هەندێك پێیان وایە وڵاتەكەمان لەبەر ئەوەی داگیركراوە  زۆر كەس مەولاناخالید نەقشبەندییان نەناسیوە ،لەبەر ئەوەی كورد بووە بەڵام جەلالەدینی ڕۆمی دایم دەوڵەت پشتگیری كردوەو تورك و فارسی لەپشتە بۆیە ئێستا توێژینەوەلەسەر ئەكرێ‌  لەئەمریكا لەسەر فەلسەفەو وكارە عیرفانیەكانی جەلالەدینی ڕۆمی وەكو كەسێكی پسپور و بێ‌ لایەن جەلالەدینی ڕۆمی  و مەولاناخالیدی نەقشبەندی لە یەك ئاست دان یان مەولاناخالید ماویەتی بگاتەوە بە جەلالەدینی ڕۆمی؟

خۆی مەولانا جەلالەدینی ڕۆمی ،  نە موڵكی  فارسەو نە توركەو نەموڵكی عەرەبەو نەموڵكی كوردە ،ئەمانە موڵكی هەموو مرۆڤایەتین، بەتایبەتی موڵكی ئیسلامن، بەڵكۆ خۆی كەسێك بووە پەروەردەی دەستی باوكی (بەها وەلەد ) یەكێك بووە لە گەورەترین زاناكان ئەو سەردەمە، شارەزای شەریعەت وتەریقەت بووە، بەرەكەت و دوعای شێخ فەردەدین عەتاری بەسەرەوەیە، شێخ فەردەدینی عەتار خاوەنی مەنتیقەی تەیرە .
سەبارەت بە پرسیارەكەت، من باوەڕم بەبەراورد نییە لەبەینی كەسایەتیەكاندا ئەمان مەجموعەیەك قاماتن ، ئەوەی وای كردوە كە جەلالەدین ئەو ناوبانگەی هەبێ‌ ئەگەڕێتەوە بۆ هەندێ‌ هۆكار مەسەلەن ئەو بەرهەمەكانی كۆنترن وە زۆرن، بەنموونە مەسنەویەكەی 28 هەزار بەیتە كولیاتی شەمس نزیكەی 30هەزار بەیتە وە پیشَ مەولاناخالید بووە لە ڕووی سەردەمەوە، لە سەدەی  7 و 8 هجری ژیاوە بەناوبانگ بووە بەرهەمەكانی بڵاوبۆتەوە و بەدەرس خوێنراوەو وە هەموو تەریقەتەكان سوودیان لێ‌ وەرگرتووە، مەولانا خالید كە دێتەوە كوردستان سوودی لە بەرهەمەكانی جەلالەدین بینیوە وەبەرهەمەكانی لە سەردەمێكدا بووە كە سەردەمی سیراعات بووە باش بڵاونەكراوەتەوە وە ڕنگە خەڵكێك زۆر نەیاناسیبێ‌ .

خاك