وەهای وت “خومەینی”

وەهای وت “خومەینی”

-مرۆڤی نوێی ئیسلامی: زیندانی سیاسی لە ئێران-

جۆرج ترابیشی

شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی

ئەمە سەفەرێكە بە قوڵایی دۆزەخی سەدەكانی ناوەڕاستدا. بەڵام نەمێژووەكەی ئەو مێژووەیەو نە جوگرافیاش هەمان جوگرافیایە. دۆزەخی سەدەكانی ناوەراست، دۆزەخی ئەوروپای لاتینی نیەو دادگاكانی پشكنینیش، دادگاكانی كڵێسای كاتۆلیكی نین.

بەڵكو لە ئێرانین، ئێرانی هەشتاکانی سەدەی بیستەم و دادگاكانیش، دادگاكانی شۆڕشی ئیسلامین. قۆناغەكە سەردەمانی خومەینی یە كە لە سەرەتای نیسانی 1979وە دەست پێدەكات (ئەو ڕۆژەی ئیمام خومەینی ڕایگەیاند: ئەمڕۆ حكومەتی خودا لە ئێراندا دادەمەزرێت)، تا ڕۆژی كۆچی دوایی ڕابەری شۆڕشی ئیسلامی لە 3- حوزەیرانی- 1989.

لە دەسپێكی ئەو قۆناغدا ئیمام خومەینی ڕۆژی 1-تشرینی دووەمی- 1978، لێدوانێكی بۆ ڕۆژنامەی (لاكروا)ی فەرەنسی داو وتی: (لەدەوڵەتی داهاتوی ئێراندا، زیندانی سیاسی بونی نابێت).

بەهەرحاڵ چەند مانگێك بەسەر ئەو دەوڵەتەی (داهاتوو)دا تێ نەپەڕیبوو، زیندانەكانی ئێران پڕبوون لە زیندانی سیاسی و ئەوەش دەسەڵاتدارانی كۆماری ئیسلامی ناچاركرد، نەك هەرتەنها زیندانی نوێ‌ دروست بكەن (سەرەڕای ئاوەدان كردنەوەی تەواوی زیندانەكانی سەردەمی شا)، بەڵكو لەپێناو كەمكردنەوەی فشار لەسەر ئەو زیندانانە، دەست بە پاكتاوكردنی ناو بەناوی گیراوەكانیش بكەن.

بەپێی ڕاپۆرتەكانی ڕێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی، هەڵمەتی لەسێدارەدان تەنها لە ساڵی 1983دا 5064 كەسی گرتۆتەوە، ئەڵبەت ئەو ژمارەیەش تەنها ئەوانەن كە بەڕەسمی ڕاگەیەندراوە، بەبێ‌ ئەوەی ئەو حاڵەتانەی تر لەخۆبگرێت كەباس نەكراوە. ڕاپۆرتی هەمان ڕێكخراو بۆ ساڵی 1985، باس لە سێدارەدانی 8016 كەسی دیكەدەكات.

ساڵی 1988و لەپای قایل بونی كۆماری ئیسلامی، بەبڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەڕاگرتنی جەنگ لەگەڵ عێراقدا، بەپێی مەزەنەی ئیمام مونتەزری خۆی (لەنامەیەكی بەناوبانگی ناڕەزایی ئامێزی)دا، لەنێوان 2800 بۆ 3800 زیندانی سیاسی پاكتاوكراون.

ئەمە لەكاتێكدا ڕاپۆرتەكانی دیكە مەزەنەی ئەوەدەكەن، 4500 بۆ 5000 كەس لەو (هاوینە ڕەش)ەی ساڵی 1988دا لەسێدارەدرابن. ئەو ژمارەیەش توێژەری ئێرانی (نیما بەروارش) جەختی لەسەر دەكاتەوە کە بۆخۆی یەكێك بووە لە زیندانیانی (جەوهەردشت و جزله سار)و ئەو دوو جێگەیەش لەماوەی نێوان ساڵانی 1982- 1990، ناو و نێوبانگێكی خراپیان هەبووە.

ئەم كتێبە كەبەهۆی ڕوداوەكانی ناویەوە، (خوێنەر) توشی شۆک دەكات و ماجەرای زیندانی سیاسی لەئێراندا دەگێڕێتەوە، خوێنەرانی ناچاردەکات ئەم پرسیارە لەخۆیان بكەن: (بۆچی نوسەرەكەی- خاتوو نەهلە شەفیق-، ئەو ناونیشانە پەنهان و ئاڵۆزەی لەسەر بەرگی كتێبەكەی داناوە: مرۆڤی نوێی ئیسلامی؟).

زۆر بەسادەیی، لەبەرئەوەی ئەو كتێبە هەربەتەنها ڕێپۆرتاژێكی سۆسیۆلۆژی و سەرژمێری نییە دەربارەی واقعی زیندانی سیاسی لەدەیەی یەكەمی شۆڕشی ئیسلامی لەئێراندا، بەڵكو لەبنەڕەتدا كتێبێكیشە دەربارەی فەلسەفەی زیندانی ئیسلامی.

زیندان شوێنی تۆبەكردن و پەشیمانی نیشاندانە، تۆبەش بەردی بناغەی دروستكردنی مرۆڤی نوێی ئیسلامیە. ئاخر زیندان هەربەتەنها ئامرازێك نییە بۆ سەركوتكردن، بەڵكو لەهەمانكاتدا لابور یان كارگەیەكە بۆ سەرلەنوێ‌ دروستكردنەوەی مرۆڤ.

ئەو نەیارانەی شۆڕشی ئیسلامی ڕوبەڕویان بووەوە، هەرتەنها دوژمنە سیاسیە زەق و زۆپەكانی نەبوون، لە لایەنگرانی ڕژێمی پێشوی شا هنشا و بەكرێگیراوانی دەزگاکانی هەواڵگری، بەڵکو ئەو(دۆست و هەڤاڵانە)ش بوون كە پشت و پەنای شۆڕشی ئیسلامی بوون، بەڵام خاوەن پێگەیەكی ئایدیۆلۆژی جیاوازتربوون (هەر لە كۆمۆنیست و ماركسیستەكانەوە، بۆ دیموكراسخواز و سیكولاریست و فێمێنیست و ناسیۆنالستە كورد و توركمانەكان).

سەرباری ئیسلامیستەكانی دیكە كە لایەنگری بەنی سەدربوون و لەگەڵ ئەو ئاقارە تۆتالیتاریزمەی (حیزبوڵڵا)دا ناكۆك بوون كە توانی پێگەكانی دەسەڵات لەو وڵاتەدا بخاتە ژێر ڕكێفی خۆیەوە.

بەتایبەت دوای ئەوەی بەنی سەدر بەبڕیای ئیمام خومەینی، لەسەركار لابراو پۆستی فەرماندەی هێزە چەكدارەكان و سەرۆكی كۆماری ئیسلامی لێسەندرایەوەو دواتریش لە حوزەیرانی ساڵی 1981دا، پەرلەمانی ئێران بڕیارەكەی پەسەندكرد.

ئەو دۆست و لایەنگرانەی شۆڕش كە دواتر بوونە نەیار و لەساڵی 1981 زیندانەكانیان لێ ئاخنرا، لە لابورەكانی تۆبەكردنی ئیسلامیدا سەرلەنوێ‌ دەستكرا بە ڕاهێنانەوە و سەرپێ خستنەوەیان.

تۆبەكردن چەمكێكی سێنتراڵە و لە كۆماری ئیسلامی ئێراندا، جڵەوی فەلسەفەی زیندانی سیاسی دەكات. بەپێی دابەشكاریی تیۆلۆژی بۆ جۆرەكانی تاوانی سیاسی، زیندانیكراوەكان بەپێی (كافر و موشریك و بەدكار و دوڕو و) پۆلبەندی دەكرێن و بەپێی پۆلبەندیەكەشیان، سزاكەیان بۆدیاری دەكرێت.

بەڵام لە هەموو حاڵەتێكدا تۆبەكردن ئەو وێستگەیەیە كەدەبێت هەموو زیندانیەكی سیاسی پیایدا تێپەڕێت، تەنانەت گەر بۆ بەردەم پەتی سێدارەش بچێت. لەبەرئەوەی پرۆسەیەكی لەوجۆرە، نیشاندەری ئەوەیە كەسی تۆبەكار ڕێك و ڕاست، ملكەچ بون و گۆێڕایەڵی خۆی بۆ دەسەڵاتی موقەدەس ڕاگەیاندووە.

پارادۆكسەكە لەوەدایە دانپێدانانی (تۆبەكاران) زۆرجار دادیان نادات، بۆئەوەی قوتاریان بێت و ژیانی خۆیان بكڕنەوە.

زۆرجار ئەو دانپێدانانە و تۆبەكردنیان، بەكاردەهێنرێت بۆ تاوانباركردن و سزادان و هەروەها لەسێدارەدانیشیان، گەر پێویستی كرد. پاشان بەكاردەهێنرێت بۆ تێكشكاندنی بەرخودی ئەو زیندانیانەی، سورن لەسەرئەوەی تۆبەنەكەن و پەشیمانی دەرنەبڕن.

دواجار تۆبەكردن و دانپێدانانی زیندانیان، بۆ ئەركێكی تیۆلۆژیانە بەكاردەهێنرێت.. واتە گەر تۆبەكردن و پەشیمان بونەوەكەی نەبێتە باعیسی ئەوەی سەرسەلامەت دەربچێ‌ و لەمردن ڕزگاری كات، ئەوادەبێتە توێشوی سەفەری بۆ ئەوە دنیای.

چونكە چارەنوسی بەبێ ئەوە ( بێ‌ چەندوچون)، ناو ئاگری دۆزەخ دەبێت. هەربۆیە تۆبەكردن بەو كەسانەی بڕیاری لەسێدارەدانیان بۆدەرچووە (گەرچی بەزەبری هێز و  سزادانی زۆریش بێت)، كارێكی چاكەو بۆ بەرژەوەندی كەسەكە و ڕۆحیانەتەكەیەتی لەڕۆژی قیامەتدا.

ڕەمزگەرایی تێرمەكانی وەك (دارەمەیت و گۆڕ و ڕۆژی دوایی) لەزیندانی سیاسی ئێرانیدا، لێرەوە سەرچاوە دەگرێت.

تێكڕای ئەو زاراوانەی ناون بۆ جۆرەها زیندان و خەوگەی دەستەجەمعی، لە زیندانەكانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا. خەوگەی گەورە بەهۆی داروتەختەوە، دەكرێت بە بەشی زۆر بچوكەوە كەڕوبەری هەریەكەیان هێندەی قەوارەی گۆڕێك دەبێت و هەر بەفیعلیش ناویان ناون (هەگبە و دارەمەیت).

لەوجێیەدا زیندانی توانای جوڵەی نیەو هەر هێندە دەتوانێت لەسەر ئەژنۆی یان بەچیچكانەوە دابنیشێت، یاخود درێژبكشێ‌ وەك ئەوەی ڕێك و ڕاست لەناو دارەمەیتێكدابێت. تەنها بۆدەست بە ئاوگەیاندنیش بۆی هەیە، لەوێدا بێتەدەرێ‌. ماوەی مانەوەی زیندانیكراو لەو (دارەمەیتە)دا، لەنێوان دوو هەفتە بۆ دوو مانگ دەبێت.

زۆرجار گەرهاتوو كەسی زیندانیكراو تۆبەی نەكرد، ئەوا ڕەوانەی (قیامەت) دەكرێت. قیامەتیش ناوێكە بۆ خەوگەیەكی كۆلێكتیڤی، بەڵام تایبەتە بەو زیندانیانەی سورن لەسەر بەرخوردكرن و مل بە تۆبەكردن نادەن.

بەناوبانگترین (قیامەت) قیامەتی زیندانی (جزله سار) بوو لەتاران و لەوكاتانەدا، یەكێك لە خوێنڕێژترین و دڵڕەقترین پیاوكوژەكانی ڕژێمی كۆماری ئیسلامی سەرپەرشتی دەكرد و زیندانیەكان پێیان دەوت (حاجی داود).

(قیامەت) سستمێك بوو حاجی داود خۆی داهێنەری بوو. زیندانیان دوای ئەوەی ڕۆژانە شل كوت دەكران، لێپێچیینەوەی پێكەوەییان لەگەڵدا دەكرا. لەپاڵ دیوارێكدا ڕیزدەكران و هەریەكەو قەڵەم و كاغەزێكیان دەدانێ‌ و داوایان لێدەكرا، وەڵامی چەند پرسیارێكی تایبەت و دیاریكراو بدەنەوە كەپەیوەندیان بە سروشتی سستمی ئیسلامی و جەنگ لەگەڵ عێراق و هەڵوێست لە وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاو یەكیەتی سۆڤیەت و ئیسرائیلەوە هەبوو.

هەروەها دەبوو ڕای خۆشیان لەسەر شێوازی مامەڵەكردنیان لەنێو زینداندا دەرببڕن. هەمیشەش دواپرسیار ئەوەبوو: (ئایا دەتەوێت تۆبە بكەیت و پەشیمانی نیشان بدەیت؟).

گەر وەڵامەكە (بەڵێ‌) بوایە، داوا لە زیندانیەكە دەكرا زانیاری زیاتر بدات لەوەی پێشتر داویەتی، یان ناوی چەند هاوڕێیەكی لە زیندانكراوەكان بدات كە دەیزانی سەرسەختتر و كەلەڕەقترن و بەرخورد دەكەن. گەر وەڵامەكەی ئەوەبوایە (هیچی ترم نییەو ئەوكەسانە ناناسم)،  ئەوا ڕەوانەی (قیامەت) دەكرا.

لەوێدا چاویان دەبەست و لەپاڵ دیوارێكدا ڕایاندەگرت. ناچاردەكرا بۆ ماوەیەكی زۆر، گوێ‌ لە وتاری دەسەڵاتدارانی ڕژێم و دانپێدانانی سەركردەی هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان بگرێت.

بۆماوەی چەندین ڕۆژ خەو لە زیندانیەكە قەدەغەدەكرا. گەر بەرگەی نەگرتایەو بكەوتایەتە سەرزەوی، ئەوا بەشەق دەكەوتنە وێزەی، تا هەڵدەستایەوە.

زۆرجار چەند هەفتەو مانگێك بەوجۆرە بەردەوام دەبوو. وەك ڕەزا گفری لەیاداشتەكانیدا باسی دەكات (گفری مامۆستای زانكۆبووە و شەش ساڵ زیندانی بووە، بە ئیفلیجی و چاوکزییەوە دێتە دەرێ‌)، ڕۆژنەبووە زیندانیەك لارنەبێتەوەو بەتێكشكاویەوە نەڵێت: (حاجی داود بێنە قەڵەم و كاغەزێكم بەرێ‌ و هەرچیت دەوێ‌ بۆت بنووسم).

بەڵام لەبری تۆبەكردن و نیشاندانی پەشیمان بوونەوە، هەبوون یان خۆیان دەكوشت یاخود… شێت دەبوون.

ماوەتەوە بڵێین چارەنوسی ژنان لە زیندانەكانی كۆماری ئیسلامیدا، لەچارەنوسی پیاوان خراپتربووە. ئەوەش نەك لەبەرئەوەی ژنان كەمتر خۆڕاگرن و بەرگەی سزادانی زۆر ناگرن، نەخێر لەبەرئەوەی ژنان لەڕونگەی تیۆلۆژی ڕژێمی ئێرانیدا، بونەوەرێكی فریودەرەن و جەستەیان مۆڵگەی پیسی و خراپەكارییە. سزادانی جەستەی ژنانیش، زۆرجار لەڕێی لاقەكردنیەوە ئەنجام دراوە.

سەرباری ئەوەی پێویستە كەسی لاقەكراو بێدەنگی لەو حاڵەتە بكات، بەڵام زیندانیانی واهەبوون بوێریان تێدابووەو هاتونەتە قسەو لەبیرەوەریەكانیاندا، باسیان لەوەكردووە كەدووچاری چ سزاو ئازارو دەستدرێژیەك بوون.

كەچی زۆرێكی زۆریان دەرفەتی ئەوەیان بۆ ناڕەخسێت نەبێنە قسەو نەبێدەنگیشی لێبكەن، چونكە بەگشتی ئەوانەی لاقەدەكران، دواتر دەكوژران و لەسێدارەیان دەدان. زۆرجاریش پێش لەسێدارەدانیان، وەك دوا سزا ئامبازیان دەبوون و لاقەیان دەكردن.

ئەویش لەبەرئەوەی لە زیندانی سیاسی ئێراندا ،ڕێسایەك هەیە دەڵێت: (ژنێك پاكیزەبێت وکوننەکرابێت ، لەسێدارەنادرێت).

بیروباوەڕێكی تیۆلۆژیانە هەیە باس لەوەدەكات ،هەرژنێك بە پاكیزەیی گیانی سپارد دەچێت بۆ بەهەشت. لەبەرئەوە و بۆخاتری ئەوەی بچن بۆ نێو ئاگری دۆزەخ، چاكتروایە خەباتگێڕانی سیاسی پاكیزەو شونەكردو، بەرلەوەی بكرێن بەدارا شوبكەن.

1. شوبكەن بەو جەللادەی لەسێدارەیان دەدات.ئەو هاوسەرگیریە بەپێی گرێبەستێكی شەرعی دەبێت و لەیەكێك لە بڕگەكانیدا، بڕی مارەییەكەی دیاری دەكرێت. دواتر ئەو مارەییە دەدرێت بەخانەوادەی قوربانیەكەو ئەوەش وەك ئاگاداركردنەوەیەكی فەرمی وایە كە كچەكەتان… لەسێدارە دراوە.