Home / مێژووى جیهان / شارستانیەت / کورتەیەك لە مێژووی فۆتۆگرافی

کورتەیەك لە مێژووی فۆتۆگرافی

کورتەیەك لە مێژووی فۆتۆگرافی

paris_1938s444

 

فۆتۆگرافی زاراوەیەكی یونانیە لە دووبڕگە پێك دێت فۆتۆ(photo) بەواتای ڕووناكی دێت ,گرافیك (Graphic) بەواتای نوسین دێت ,بەلكاندنی هەردو وشە بەیەكەوە دەبێتە نوسین بەڕووناكی یان وێنە بەڕووناكی
سەرچاوە عەرەبیەكان مێژووی فۆتۆگرافی دەگەرێنەوە بۆ سالە (1038ز) لەو كاتەی كە زانایەكی عەرەبی بەناوی (حەسەنی كوڕی هەیسەم) ئەم زانایە لە كاتی توێژینەوە كانیدا لەبارەی ڕۆژ گیران و مانگ گیران (الكسوف والخسوف) دیاردەیەكی بەدیكرد وە لەكتێبی (میزان الحكمە) بەڕوونی نوسیوتیەوە كە تاوەكو ئیستالە كولێژی ئەندازەی زانكۆی (عین شمس) دەست نوسی ئەم بیردۆزەیە پارێزراوە .لە بیردۆزەكەدا هاتوە دەلێت (ئەگەر هاتوو چەند تەنێك بەرامبەر كونێك بوون لەچەند شوێنكی جیاجیادا وە ئەو كونە لەسەر دیواری ژوورێكی تاریك دابوو دیمەنی ئەو تەنانە لەسەر دیواری بەرامبەركەنەكە وەكو خۆیان دەردەكەونەوە)
مێژوو نوسە ئەوڕوپیەكانیش ئەم دیاردەیە بۆزانای ئیتالی (لیۆ ناردۆ دافینشی) دەگەڕێتەوە كاتێك لە سالی 1940 سەندوقێكی دروستكرد بەناوی كامێرائۆبیسكورا واتە كامێرای كوندار .كەبریتی بوو لە دروستكردنی سەندوقێكی قەبارە 2×2م لە یەكێك لە لایەكانیدا كونێكی دروست كردبوو بۆ تێپەڕ بونی ڕووناكی و دەركەوتنی وێنە لە دیواری بەرامبەردا ,
زانای فەرەنسی (جەی نسفۆر نیبس) لەسالی 1826 كە توانی بۆ یەكەمین جار وێنەی شەقامی بەرامبەرمالەكەی بكێشێت بەكامێرایەك كە لە شوێنی یان دیواری بەرامبەر كو نی كامێراكەدا بۆردێكی ڕووپۆشكراوی دانابەماددەی (كلوریدی زیوی) بەمەش توانی یەكەم وێنە لەمێژوودا لەسەر ئەم بۆردە هەستەوەرە لەمالەوەی هەشت كاتژمێردا توماربكات ,
ئەم وێنەی كە نیبس كێشای لەماوەیەكی كەمدا ئاسەواری نەما لەبەر ئەوەی پێكهاتە كیمیاویەكەی وەكو پێویست نەبوو,
بۆیە دوای ئەو زانایەك بەناوی (لویس داجیر) لەسالی 1837ز توانی زەمەنی وێنە كێشانەكە لەچەند كاتژمێرێكەوە بكاتە بە 30 خولەك ,و
هەروەها لویس داجیر لەسالی 1838توانی یەكەم وێنە بگرێت كەمروڤی تێدا دەربكەوێت لە یەكێك لە شەقامەكانی پاریس ,
دوواتر چەندین زانای تر لێكولینەوە و توێژینەوە یان كرد لەبوارەدا تاوەكو سالی 1888 كاتێك (جۆرج ئیستمان كۆداك) لە داهێنانێكدا توانی فلیمی لولكراوی 135ملم دروست بكات و كۆمپانیایی (كۆداك) دابمەزرێنێت ,لەسەربالە خانەی كۆمپانیاكەیدا نوسیبووی (تەنها پەنجە داگرتن لەئەستوی ئێوە ئەوانی تر خۆمان بۆتانی تەواو دەكەین) بەو كارەش توانی كامێرا ڕەوانەی هەموومالێك بكات و مێژووی دوای داهێنانی كامێرای 135ملم یش فریای ئەوە كەوت كە ڕووداوەكاتی هەردوو جەنگی جیهانی بەئامانەتەوە تۆمار بكات و ئەو پێشكەوتنانەی كەلە سەدەی بیستیشدا لەم بورەدا هاتەكایەوە لەشێوەی دروستكردنی كامێرای كۆداكی و تەكنەلوژیایی ژمارەیی دیجیتاڵا ئەوا خۆمان لەگەلیدا ژیاوین و هاوچەرخی ئەو مێژوە دەكەین كەرۆژ بە دوای رۆژ زانست بەرەو پیشەوەتر دەچێت .
تاكۆتایی سەدەی نوزدەیمیش هیچ بەڵگەیەكی ئەوەمان بەدەستەوە نییە كە كوردكامێرای وێنە گرتنی ناسیبێت یان هیچ ستۆدیۆیەكی وێنە گرتن لەكوردستاندا هەبووبێت .بەڵگەی ئەم راستییەش ئەوەیە كە وێنەی فۆتۆگرافی هیچ شاعیرو نووسەرێكی كوردی سەدەی نۆزدەیەم لەبەردەستی كەسمان نییە و نەدۆزراوەتەوە .وێنەی باوكی شەریف پاشا (سەعید پاشای خەندان),وێنەی عەبدولرەحیم هەكاری,وێنەی ئیسحاق سكووتی ,هەروەها وێنەی چەندین ناوداری دیكەی كورد و سەدان وێنەی تری كوردستان لەماوەی ساڵانی (1887-1920) لە ئەستنبۆڵ و بەغداو قاهیرە یان لەژنێڤ و پاریس و لەندەن بەكامێرای كوردناسەكانی ئەوڕووپا یان لەستۆدیۆكانی ئەورووپاگیراون,ئەمڕۆ بۆئێمە ماونەتەوە.
یەكەمین وێنە گرێكی كوردكەلەكوردستاندا ستۆدیۆوێنە گرتنی دامەزراندبێت و هونەری فۆتۆ وێنە گرتنی لە ناو كورداندا بلاو كردبێتەوە وێنەگرتنی كردبێتە پیشەیەك بۆخۆی ,
بریتیە لە (محمد یوسف سدیق غەزنەوی 1894-1964) محمد یوسف غەزنەوی ,خەلكی شاری ئاكرێ بووە.لەسەرەتادالەبەغدا ژیاوە پاشان هاتۆتە مووسڵ ,لە كوتایدا لە ئاكرێ نیشتە جێ بووە و ستۆدیۆیەكی وێنە گرتنی لەوێ كردۆتەوە.
یەكەمین رۆژنامە,یان گۆڤارێكی كوردی كە بۆ یەكەم جار وێنەی فۆتۆگرافیی بڵاو كردبێتەوە بریتیە لەگۆڤاری (ڕۆژی كورد)لە ئەستەنبۆل لەسالی (1913)دا گۆڤاری ناوبراو ,لەژمارە(3)دالە(1/8/1913) ڕسمێكی فۆتۆی (حسێن كەنعان پاشای بەدرخانییەكانی ) لەسەر بەرگی پێشەوەدا بڵاو كردۆتەوە.
هێژا (حوسێن حوزنی موكریانی), یەكەمین نووسەری كوردە كە وێنەی لە كتێبی كوردیدا (لە كتێبێكی حۆیدا) بلاو كردبێتەوە ئەمەش لە كتێبی (غنچەی بهارستان) لەسالی (1925)دا كەلەشاری حەلەب بلاو كراوەتەوە .ناوبراو وێنەیەكی خۆی لە لاپەڕەی یەكەمی كتێبەكەدا بڵاوكردوتەوە.
هەرحوسێن حوزنی ,یەكەمین نووسەرە كە كتێبێكی سەربەخۆی تەرخان كردبێت بۆ قسەكردن لەبارەی ئەم هونەرەو ڕوونكردنەوەی ڕێگاكانی چۆنیەتی وێنە گرتن و نهێنیەكانی بەكارهێنانی بەكارهێنانی كامێرای وێنە گرتن ,هەروەها ناساندنی تەكنیك و پیشەو هونەری فۆتۆگرافی بەكورد,ئەم كتێبە بە ناونیشانی (وێنە گەری و كۆڵین ) لەكانونی یەكەمی (1934)دا لە ڕەواندوز چاپ و بڵاوكراوەتەوە لە (90) لاپەڕەی قەبارە 14×22سم پێك هاتبوو.
ئاماده‌کردنی شڤان هه‌رکی

About زريان احمد

Check Also

ژنانی قاجار

طارق احمد علی ، خویندكاری ماستەر لەبەشی مێژوو پێشەكی           بەشێكی گرنگی مێژووی هەموو كۆمەڵگاكانن …