(بیت الحكمه‌) ی شاری به‌غدا) وه‌ك یه‌كه‌م زانكۆ له‌مێژووی مرۆڤایه‌تی

ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌ی سه‌رده‌می خه‌لافه‌تی (هارونه‌ ره‌شید) ناوی (بیت الحكمه‌) بوو، بنكه‌كه‌ی له‌شاری به‌غدا بوو، له‌مێژوودا به‌یه‌كه‌م زانكۆ ئه‌ژمار ده‌كرێت و ته‌نانه‌ت ئه‌و سه‌رده‌مه‌ به‌سه‌رده‌می زێڕینی ئیسلام ئه‌ژماركراوه‌و مێژووه‌كه‌ی به‌ساڵی (840) میلادی به‌نزیكی داندراوه‌.

سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌كان ده‌ڵێن: (بیت الحكمه‌) له‌باڵه‌خانه‌یه‌كی گه‌وره‌ی دوو نهۆمی پێكهاتبوو، نهۆمی سه‌ره‌وه‌ی تایبه‌ت بووه‌ به‌كۆگا كردنی كتێب و نامه‌كان و ده‌ستنووسه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌و نهۆمی خواره‌وه‌شی تایبه‌ت بووه‌ به‌ وه‌رگێڕان و بیرمه‌ندان و زانایان و دانایانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌و فێرخوازان و قوتابیانی.

له‌كاتی خه‌لافه‌تی (ئه‌بی جه‌عفه‌ری مه‌نسور) په‌ره‌ به‌و زانكۆیه‌ دراوه‌و بایه‌خ به‌سه‌رجه‌م زانسته‌كانی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ دراوه‌و ته‌نانه‌ت به‌شی تایبه‌تی وه‌رگێڕانی كردۆته‌وه‌و زانایان و شاره‌زایانی له‌موسڵمان و ئاینه‌كانی تر وه‌رگرتووه‌و كاری پێكردوون بۆ په‌ره‌دان به‌زانست و زانیاری، سه‌رچاوه‌ مێژووییه‌كان ده‌ڵێن : خه‌لیفه‌ بۆ هه‌ر كتێبێك وه‌رگێڕان به‌رامبه‌ر به‌كێشی كتێبه‌كه‌ ئاڵتون و پاره‌ی به‌خشیوه‌ته‌ زانایان.

(مه‌نسور) نێرده‌یه‌كی ره‌وانه‌ی ئیمپراتۆری رۆم كردووه‌و داوای كردووه‌ ئه‌و كتێبانه‌یان پێبدات كه‌تایبه‌تمه‌ند بووه‌ به‌بواره‌كانی (پزیشكی و ئه‌ندازیاری و ژمێریاری و گه‌ردونناسی) و پاشانیش وه‌رگێڕی بۆ دابین كردووه‌و كتێبه‌كانی كردووه‌ به‌زمانی عه‌ره‌بی.

به‌هۆی ئه‌و كتێبانه‌ی له‌سه‌رده‌می خه‌لافه‌تی مه‌ئمونی كوڕی هارونه‌ ره‌شید كرانه‌ زمانی عه‌ره‌بی، ناوه‌ندی زانستی و فیكریه‌كان له‌جیهانی ئیسلامی بڵاوبوونه‌وه‌و چه‌ندین لقیان كرده‌وه‌ له‌شاره‌كانی (حه‌له‌ب و دیمه‌شق و قاهیره‌و فاس و قورتوبه‌و ته‌لیتله‌).

دوا به‌دوای فراوان بوونی زانسته‌كان له‌هه‌مان سه‌رده‌می مه‌ئمون، به‌شی ئه‌ستێره‌ناسی كرایه‌وه‌و كار بۆ ئاماده‌كردن و وه‌رگێڕانی كتێب و كۆڕو كۆبوونه‌وه‌ی تایبه‌ت بۆ ئه‌و بواره‌ كرا.

له‌كتێبخانه‌ی (بیت الحكمه‌) چه‌ند به‌شێك هه‌بوو وه‌ك (سپاردن و خواستن و به‌رگ كردن و نه‌خشه‌و وێنه‌كان و به‌شی نووسین و وه‌رگێڕان).

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بیروڕای جیاواز له‌و باره‌یه‌وه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام دوای له‌ساڵی (1258) ی میلادی شاری به‌غدا كه‌وته‌ ده‌ستی ته‌ته‌ره‌كان به‌سه‌رۆكایه‌تی هۆلاكۆ، كتێبخانه‌ی (بیت الحكمه‌) وێران بوو كه‌تێیدا (300) هه‌زار كتێبی دانسقه‌و نایابی تێدابوو.

ميَزوو