جەنگی مەغۆل و مەمالیك دوای شكستی عەین جالووت

جەنگی مەغۆل و مەمالیك دوای شكستی عەین جالووت

نووسینی

نهاد جلال حبیب الله

لێرەدا باس لە رۆڵی كارای زانایەكی گەورەی ئیسلام دەكەین لە جەنگی مەمالیك و مەغۆل و هەوڵی سەرخستنی موسڵمانە مەمالیكەكاندا كە ئەویش ئیمامی ئیبن تەیمیەیە،ئیبن تەیمیە هەواڵی هاتنی غازان خانی سەركردەی مەغۆلەكانی بۆ دیمەشق بیست، بە هاتنی ئەو هەواڵە زۆرێك لەسەركردەو زاناكان وڵاتیان بەجێهێشت و ترس ناوچەكەی گرتەوە، ئیبن تەیمیەش خەڵكی هاندا تا بەرگری بكەن و شەهیدی لەلا بەچێژكردن و بەڵێنی سەركەوتن و نەمانی ترسی پێدان.

بەمە هەندێك لە ناودارانی شارەكە لەگەلًَ ئیبن تەیمیە كۆبوونەوەو چوون بۆ لای غازان خان، غازان كە ئەوانەی بینی وتی: ئەمانە كێن؟ وتیان: ئەمانە گەورەو دیارەكانی دیمەشقن، ئەویش مۆڵەتی پێدان تا بچنە لای، ئیبن تەیمیە پێش هەموویان كەوت

و ئەوەی بە ڕاستی دەزانی وتی و هەڕەشەی ئەگەری ڕژانی خوێنی

موسلًمانانی لێكردو لە وتەكانیدا وتەی خواو پێغەمبەری صلى الله عليه وسلم دەهێنایەوەو دەنگی لە ڕووی غازاندا بەرز دەكردەوەو بەرەو ڕووی دەچوو تا ئەوەی ئەژنۆی لە ئەژنۆی غازان نزیكبوویەوە، سوڵتانیش گوێی لێدەگرت و سەرسامبوو و پرسی ئەم كەسە كێیە؟ من كەسی وام نەدیوە! ئەوكات باسی زانست و ڕۆڵی ئیبن تەیمییەی بۆ كرا، غازان وتی: ئەگەر پێت خۆشە وڵاتی باوباپیرانت بۆ بنیاد دەنێمەوەو لەوێ ببە بە بەرپرسی، بەڵام ئیبن تەیمیە ڕازبنەبوو، بەرامبەر بەوە بوو بە هۆكاری ئازادبوونی ژمارەیەك لە دیلەكان.

ئیبن تەیمیە كەزانی هەڵمەتی مەغۆلی ناوەستێت و موسڵمانانیش جارێك لەبەردەمیاندا شكابوون، خۆی چوو بۆ میسر و لەوێ‌ سوڵتانی هاندا تا بەسەربازەكانیەوە بێتە شام و دژ بە مەغۆلەكان بجەنگێت.

لەماوەی شكستی یەكەمی موسڵماناندا شام كەوتە بەر ڕەوشێكی ترس و زاڵبوونی دزو جەردەو دڵەڕاوكێ و خەڵكی بڵاوەیان لێكرد، سوڵتانی مەغۆلیش بەرەو دیمەشق دەهات، ئیبن تەیمیە و كۆمەڵێك ناودار چوونە لای و ئیبن تەیمیە لە ڕێگەی وەرگێڕێكەوە لەگەڵ غازاندا قسەی دەكردو پێی وت: پێی بڵێ‌ تۆ بانگەشە دەكەیت موسڵمانیت و بانگبێژو دادوەرو پێشەواو مامۆستات لەگەڵە، ئیتر بۆچی هێرش دەكەیتە سەر وڵاتی ئێمە؟ باوك‌و باپیریشت بێباوەڕبوون و هیًَرشیان نەبردینە سەرو بەڵێنیان پپێداین، كەچی تۆ ناپاكیت لە بەڵێنەكە كرد.

دواتر خواردن هێنراو هەموان نانیان خوارد جگە لە ئیبن تەیمیە، پرسیاریان لێكرد بۆچی نان ناخوات، ئەویش پێی وتن چۆن نانێك دەخوات كە لە خەڵًك سەنراوە؟ غازان داوای لە ئیبن تەیمیە كرد تا نزای بۆبكات، ئەویش ئەم نزایەی بۆكرد:” خوایە ئەم بەندەی تۆ ئەگەر لەبەر سەرخستنی پەیامی تۆو بۆ ئەوە جەنگ دەكات كە هەموو ئایین بۆ تۆ بێت سەری بخەو پاڵپشتی دەسەڵاتی بكەو خاك و ووڵاتی بدەرە دەست، ئەگەریش لەبەر ڕووپاماوی و دنیا ویستی یەو بۆ سەرخستنی خۆی و شكستی ئیسلام و موسڵمانانە، خوایە سەرشۆڕی بكەو تێكی بشكێنە”، غازانیش دەستی بەرز كردبوویەوەو ئامینی بۆ نزاكەی دەكرد.

بالسی كە لەگەڵ ئیبن تەیمیە چووبوو بۆ ئەو دانیشتنە، دەڵێت هەموومان دەترساین و چاوەڕێ بووین ئیبن تەیمیە بكوژێت، كاتێك چوونە دەرەوە دادوەری دادوەران سەسرەی بە ئیبن تەیمیە وت: “خەریكبوو هەموومان بەكوشتن بدەیت، ئێمە لەمەودوا لەگەڵ تۆ نین” ئەویش وتی: “بەڵكوو سوێند بەخوا من هاودەمیتان ناكەم”. لە ڕێدا ئیبن تەیمیە بەسەلامەتی گەشتەوە جێی خۆی و سێسەد سواریش بوونە هاودەم و هەواداری‌و لەگەڵی چوون بۆ دیمەشق، ئەوانی تریش كەوتنەبەر هەڵمەتێكی تەتەرەكان.

تەتەرەكان هەوڵیاندا بە وتوێژ دیمەشق لە موسڵمانان بسەنن، كاتێك قبجق داوای بەدەستەوەدانی قەڵای دیمەشقی كرد، ئیبن تەیمیە هەواڵی بۆ بەرپرسەكەی نارد كە ئەگەر یەك بەردیشی تێدا مابێت ئەگەر توانیت قەڵاكەیان نەدەیت بەدەستەوە، ئەو كارە بەرژەوەندیەكی گەورەی بۆ خەڵكی شام تێدایە.

لە ڕۆژی هەینی چواردەی ڕەبیعولئاخری (699ك/1299ز لە مینبەرەكانی دیمەشق و بە ئامادەبوونی مەغۆل لە دیمەشق وتار بۆ غازان خوێندرایەوە، دواتر كەوتنە تاڵان و بڕی و سوتاندن و كوشت وبر. ِ

ئیبن تەیمیە دووبارە لەگەڵ چەند هاودەمێكیدا چوو بۆ لای غازان، بەڵام ڕێی پَنەدرا غازان ببینێت, پاشان مەغۆل كەوتە لێدانی قەڵای دیمەشق و لە شاردا زیناو مەیخواردن بڵاوبوویەوە.

كۆمەڵێك لەسەربازانی قەڵاكە هاتنەدەرێ و كوشتارێكی مەغۆلەكانیان كردوو لەو نێوەندەش دا ژمارەیەك لە موسڵمانەكان كوژران، قبجق هەوڵیدا بە ئاشتی قەڵاكە بگرن و كۆمەلێك لە موسڵمانانی نارد بۆلای جێگیرەكەی، بەڵام ئەو بەدەستیەوە نەدا.

لە(8ی ڕەجەب) دا ئیبن تەیمیە جارێكی تر هاتەوە بۆلای غازان وداوای ئازادكردنی ژمارەیەك لە موسڵمانانی كرد، پاشان لەبەرەبەیانی هەینیدا ئیبن تەیمیە كەوتە لەناوبردنی مەیخانەكان، پاشان دەرگای (الخرج)ی داخراویشی كردەوە.

لە هەینی بیستی شەوالی ساڵی(699ك/1299ز) دا جەمالەدین ئاقوش ئەفرەم بە سوپاكەیەوە چوو بۆ شاخی جەردو كیسراوان، چونكە بیروباوەڕو كرداریان خراپ بوو، ئیبن تەیمیەش بە ژمارەیەك خۆبەخشەوە بەشداری كرد، بەڵام سەركردەكانیان هاتن بۆلای ئیبن تەیمیە و تەوبەیان كرد، ئەویش ماڵ‌وسامانێكی لەسەریان دانا، دوابەدوای ئەوە كەوتنە خۆئامادەكردن بۆ جەنگی تەتەرەكان ئیبن تەیمیەش خەڵكی هاندەدا كە لەو پێناوەدا پارەو توانای خۆیان بخەنەگەڕ.

لەو ماوەیەدا هەواڵ هات كە سوڵتان گەڕاوەتەوە بۆ میسر، بەمە خەڵكەكە هیوابڕاو بوون و ترس شامی گرتەوە، بەڵام ئیبن تەیمیە چوو بۆلای جێگری شام و سەربازان و هانیدان تا لە ڕووی تەتەردا بوەستن و دەستبەردار نەبن، پاشان گەڕایەوە بۆ شام و بڕیاریدا بچێت بۆ میسر تا سوڵتان هانبدات بێت بۆ شام و دژ بەمەغۆلەكان بجەنگێت.

ئیبن تەیمیە چوویە لای مەمالیكەكانی میسر و بەسوڵتانی وت:”ئەگەر قەدەری خوا وابوایە شامیش لەدەست ئێوەدا نەبوایە و ئێوە پاشا نەبوونایەو ئەوان داوای یارمەتییان لێبكردنایە، ئەركی سەرشانتان بوو تا سەریانبخەن، چ جای ئەوەی ئێوە فەرمانڕەواو سوڵتانیانن و ئەوانیش هاوڵاتیانی بەردەستتانن و ئێوە لێیان بەرپرسن” ،بەمە هەموویانی هانداو بڕیاریاندا بەرەو شام بەڕێكەون، كە سەربازانیش گەشتنە شام خەڵكی دڵخۆشبوون، ئیبن تەیمیەش گەڕایەوە بۆ شام و سوپای موسڵمانان و تەتەرەكان لە یەكتر نزیكبوونەوەو ئیبن تەیمیە سوێندی بۆ سەركردەكان خوارد كە ئەمجار سەردەكەون، پاشان وتی:” ئەگەر منتان لە ڕیزی مەغۆلەكانیشا بینی قورئانێكم لەسەر سەر بوو بمكوژن”.

مانگی ڕەمەزان هات و سوپای موسڵمانان لە ئامادەباشیدا بوون، ڕۆژی شەممە ئەگەری جەنگ بوو، بارانێكی بەلێزمە باری و سوپای شام ومیسر لە (مرج صفر) كۆبوونەوەو خودی سوڵتان ئامادەبوو، سوڵتان لە ناوەڕاستی سوپاو سەلارو بینبس وئەیبەك و بەكتمر لە چواردەوریدا بوون.

ئیبن تەیمییە فەتوای دەركرد تا موسڵمانان ڕۆژوەكانیان بشكێنن و خۆشی لەوەدا دەستپێشخەر بوو، لەعەسری ڕۆژی شەممەدا جەنگێكی سەخت ڕوویدا و تادوای نیوەڕۆی یەكشەممە بەردەوام بوو و تیایدا مەمالیكەكان سەركەوتن و ژمارەیەكی زۆر لە مەغۆلەكان كوژران، ئەو جەنگە بە جەنگی شەقحەب ناسراوە.

سوڵتان لەو جەنگەدا تووشی دوودڵی بوو، ئیبن تەیمیە پێی وت: خۆڕاگربە، چونكە دڵنیابە سەردەكەویت، پاش سەركەوتن سوڵتان گەڕایەوە بۆ دیمەشق و ئیبن تەیمیەش گەڕایەوە و زۆرێك لەسەركردە و كەسەكان وەسفیاندەكرد، ئەویش پێی وتن:من پیاوی گەلم نەوەك دەوڵەت