Home / مێژووی ئیسلام / حەللاج بانگەشەكەری خواپەرستی یان خواویستی

حەللاج بانگەشەكەری خواپەرستی یان خواویستی

حەللاج بانگەشەكەری خواپەرستی یان خواویستی / بەشی یەكەم

 Hallajنووسينى :ئومێد هەورامی

ئەم بابەتەی نوسەری بەرێز كاك ئومێد دەتوانرێت بە گرنگ ترین بابەتی زانستی دابنرێت كە لە سەر كەسایەتی ئاڵۆز و لە خشتەبەر مەنصوری حەلاج نوسراوە كە ئێمە دیبێتمان : لەگەڵ ئەوەی بۆ نوسینی پشتی بە ژمارەیەكی زۆر سەرچاوە بەستوە , نوسەر میتۆدێكی بابەتیانەی بەكار هێناوە لە توێژینەوەكەیدا و كەسایەتی مەنصوری حەلاجی داوە لە بێژنی حەقیقەت, ئێمە لە گۆڤاری (رێنوین) بریاری ئەوەمان داوە هەر ژمارەیەك و چەند لاپەرەیەكی گۆڤارەكە تەرخان بكەین بۆ رووماڵینی كەسایەتیە لە خشتە بەرەكانی مێژووی ئیسلامی , هەر بۆیە داوا لە نوسەر و توێژەرە بەرێزەكان دەكەین قەڵەمەكانیان بخەنە كار و ناراستی و گزیبازی و فێڵ و چاوبەستیەكانی ئەو كەسایەتیانە بخەنە روو…

مێژووی ئیسلامی خاڵێكی دیاری تێدا بەدیدەكرێت كە ئەویش بریتیە لە دەركەوتن و ڕۆڵی كەسایەتیەكان لەو مێژووەدا، ئیتر كەسایەتیەكان باشن یان خراپن، هەواداری ئەو دەسەڵاتە یان ئایینەن یان دژ بەو دەسەڵاتە یان ئایینەن، حەقبێژن یان حەقكوژن.

یەكێك لەو كەسایەتیانەش كە لە مێژووی ئیسلامیدا ڕۆڵی دیاری هەبووە و مەودایەكی گەورەی گرتووە و بەردەوام قسەی لەسەر كراوە و تەنانەت تا ئەمڕۆش ڕۆڵی ماوە، بریتیە لە (مەنسوری حەللاج ٢٢٤-٣٠٩ك/٨٥٨-٩٢٢ز)

ئەم كەسایەتیە تا ئەمڕۆش لە نێوان دوو تێڕوانیندا خۆی دەبینێتەوە، دەستەیەك هاواری بۆ دەكەن كە خواپەرستێكی ڕاستگۆ بووە و لەسەر حەقیقەت و چاكسازی كوژراوە و ئەو كەسایەتیە لەوە گەورەتر بووە كە دەسەڵاتی عەبباسی و زاناكانی دەربار لێی تێبگەن، بەم پێیە بە بانگەشەكاری خواپەرستی دادەنێن، دەستەیەكی تریش پێیان وایە ئەم كەسایەتیە خراپەكارو گێرە شێوێن و دوژمن بە ئیسلام و موسڵمانان بووە و حەقیقەتی لـێ‌ ونبووە و تێكەوتووە و داوای پایەبەرزی و دواجاریش داوای خوایەتی كردووە، بەم پێیە بە بانگەشەكاری خواویستی دادەنێن.

گرفتەكە لێرەدایە كە تاكەكانی ئەمڕۆ هیشتا دەستبەرداری نەبوون و بەردەوام قسەی لەسەر دەكەن، هەوادارەكانی پێیان وایە حەللاج هەموو ڕاستیەكانی پێبووە وەك ئەوەی سەرچاوەكانی حەقیقەت لەدوای حەللاج ونبووبن، پەروایانە بەدوای وتە وكردارەكانی حەللاجدا دەڕۆن تا بیخەنە قاڵبی ئەمڕۆ و بزوتنەوەكەی زیندوو بكەنەوە، لەپێناو ئەوەشدا كە حەقبوونی حەللاج بسەلمێنن ئامادەن هەر لێكدانەوەیەك بكەن و هەموو شتێكی دژبە دیدی خۆیان بۆ حەللاج بەرپەچبدەنەوە، بەڵكو سەرچاوەكان تا ئەو كاتە ڕاست دەكەن كە حەقبوونی حەللاج دەسەلمێنن، ئیتر هەمان ئەو سەرچاوانەی وتەو كردوەكانی حەللاجیان گواستۆتەوە و لەو كاتەدا ئەمانەتپارێز بوون، كاتێك شتێك لەسەر حەللاج دەڵێن كە دژ بە دیدی ئەوانە (دیدی پیرۆز ڕاگرتنی حەللاج ) ئەو سەرچاوانە دەبنە ئەمانەت نەپارێز و دەسەڵاتخواز و ماستاوچی و…هتد. واتە لەیەك كاتدا ڕاستگۆ و درۆزن، حەقبێژ و دژەحەقن، ئەمانەتپارێز و ناپاكن. ئەمەش دەرەنجامی دەمارگیری كوێرانەیە بۆ كەسایەتیەكان، چونكە هەركات سەرچاوەكانی حەقیقەت دیاری نەكران، هەموو شتێك دەبیتە حەقیقەت وەرگر.

لەئیسلامدا ئەگەر قورئان و سوننەت تاكە سەرچاوەن و هاوەڵانیش نمونەی باڵان، ئەوا كەسایەتیەكانی مێژووی ئسلامی هەموویان جێی ئەوەن تا بە تەرازووی قورئان و سوننەت پێوانە بكرێن و بە بێژنگی سەرچاوەی ئایینی ئیسلام لە بێژنگ بدرێن.

لێرەدا هەوڵادەدەین لەپێناو ڕوانینیكی بە ویژدانانە بۆ كەسایەتی حەللاج لەم ڕوانگانەوە لەم كەسایەتیە بدوێین :

١- ژیانی حەللاج لە سەرچاوەكانی مێژووەوە.

٢- حەللاج لە نوسینەكانیەوە.

٣- حەللاج لە دیدی كەسایەتیە گەورەكانەوە.

٤- ئامانج چیە لە زیندووكردنەوە باسوخواسی حەللاج.

بەمە سەرەتا لەسەرچاوەكانەوە لە ژیانی حەللاج دەدەوێین تا لە كرۆكی ئەو سەرچاوانەوە ئەو كەسایەتیە بناسین، دواتر بۆ ئەو كەسانەی لە سەرچاوەكان باشتر حەللاج دەناسن و پێیان وایە سەرچاوەكان ڕاستگۆنین، دەچینە ناو نوسینەكانی حەللاجەوە، پاشان بۆئەوەی كەسانێك بێبەش نەكەین كە دەڵێن ئێوە ناتوانن گوفتار و فەرمایشتی حەللاج تێبگەن، دەست لە پێوانە و تەرازووی خۆمان هەڵدەگرین و دەچینە سەر پێوانەی كەسایەتیە گەورەكان بۆ حەللاج و پەیامەكەی.

بەو هیوایەی توانیبێتمان سەرەتایەكی زانستی لەو بوارەدا بخەینەڕوو و دیدێكی جیا لە بەرامبەر نووسینەكانی ئەمڕۆی كوردستان لەسەر حەللاج بخەینەڕوو، بەڵكو خوێنەری بەڕێزیش دەمارگیر نەبێت و ئەگەر هەواداریەتی وتەكانمان بە كوفر نەزانێت و زیز نەبێ‌، خۆ ئەگەر لای ئەو خودا بێت ئەوا پەیاممان جیاوازە، ئەگەریش بە خواپەرستی دەزانێت باچەندە ڕازیە ڕەخنە لە نەیارەكانی بگرێت هێندەش ئامادەبێت گوێ‌ لە ڕەخنە لە حەللاج بگرێت، ئەوانەش كە دژ بە حەللاجن ئەگەر بابەتەكەیان پێ‌ خۆش نیە با لەجیاتی زیزبوون هەوڵی زیاتر بخەنەگەر بۆ سەلماندنی پەیامەكەیان، چونكە ئەوەی ئێمە دەیڵێین ناساندنی ئەو كەسایەتیە لە كرۆكی سەرچاوەكانەوە، وابزانم زانایانی ئەو سەردەمەش لەمڕۆی دوور و كەمتوانای ئێمە زۆر باشتر توانیویانە ئەو كەسایەتیە بناسن.

یەكەم : ژیانی حەللاج :

ناوی حوسەینی كوری مەنسوری كوڕی مەحمی ئەبو عەبدوڵڵای ئەبو موغیپی فارسی بەیزاویە،١) (لە شاری بەیزا لە ناوچەی فارس لەساڵی (٢٢٤ك/٨٥٨ز) لەدایكبووە،٢) (دەشوترێت ناوی موحەممەدی كوڕی ئەحمەدی فارسی بووە، مەحمی باپیرەی ئاگرپەرست بووە٣

ڕاجیاوازی هەیە كە بۆچی پێی وتراوە حەللاج، لەمبارەیەوە سێ‌ ڕای سەرەكی هەیە :

١- لەبەرئەوەی نهێنیەكانی ناو دەروونی خەڵكی زانیوە و وتویەتی، بۆیە پێیان وتووە (حلاج الاسرار) دواتر ئەو نازناوەی بەسەردا سەپاوە.٤

٢- چونكە كە چوەتە شاری واسیت چووە بۆلای هەلاجێك و ناردوویەتی بۆ كارێك، هەلاجەكە پێی وتووە : من سەرقاڵی كاری خۆمم، ئەویش وتوویەتی تۆ بڕۆ من كارەكەی تۆ دەكەم، پیاوەكە چووەو گەڕاوەتەوە سەیر دەكات هەموو خورییەكەی تەواوكردووە، بۆیە ناوی لێنرا حەلاج.٥

٣- دەڵێن پێش هەموو ئەمانە ئەوەبووە كە باوكی هەلاج بووە، ئیتر ئەو ناوە بەسەر ئەمیشدا سەپاوە.٦

سەبارەت بە نازناوەكانی :

لە هیندستان پێیان دەوت (موغیث)، لە توركستان بە (موقیت )، لە خۆراسان بە (ئەبوعەبدوڵڵای زاهید)، لە خوزستان بە (الشیخ حلاج الاسرار) و لە بەغداد بە (المصطلم) و لە بەسرە بە (المعیر) بانگدەكرا.٧

حەللاج هەرجارەو جۆرە بەرگێكی دەپۆشی، بەرگی شێوە ئایینی و سەربازی و…هتد.٨ لەگەڵا بنەماڵەكەیدا چوو بۆ واسیت لە عیراق و لەوێ‌ سەرقاڵی وەرگرتنی بڕێك زانست و زانیاری بوو.٩ ئینجا چوو بۆ توستور و لەگەڵا (سوهەیلی كوری عەبدوڵڵای توستوریدا ) ماوەی دوو ساڵا هاودەم و برادەرایەتی هەبوو.١٠

پاشان چوو بۆ شاری بەسرە كە پێگەیەكی گرنگی تەسەوف بوو،١١ئەوكات تەمەنی هێشتا(١٨) ساڵان بوو،١٢ لەوێ‌ بوو بەدۆست و هاودەمی (عەمری كوڕی عوسمانی مەككی ) و ماوەی (١٨) مانگ لەگەڵیدا مایەوە و كومەڵێك زانیاری لێوەرگرت،١٣دەڵێن حەللاج چەند كتێبێكی لە (عەمر) دزیوە و عەمریش دوعای لێكردوە كە خوا دەست و پێی ببڕێت.١٤

لە بەسرە كۆمەڵێك وتە و گوفتاری هەبوو كە شێخەكانی تەسەوف پێی بێزار بوون، چونكە وتەو كارەكانی پێچەوانەی شەریعەتی ئیسلام و تەریقەتی دنیانەویستان بوون،١٥ عەمری كوڕی عوسمان دەڵێت: ڕۆژێك ئایەتێكی قورئانم خوێند، حەللاجیش گوێی لێبوو، وتی: (یمكننی أن أؤلف مثله وأتكلم به ) (منیش ئەتوانم شتی وادابنێم و وەك ئەوەش بڵێم).١٦

پاشان حەللاج كچی (ئەبو یەعقوبی ئەقتەعی) هێنا كە لەگەڵا عەمردا لە ڕكەبەریدا بوون، ئەمەش لێزانی حەللاج بوو تا بەو نەیاریەی كە عەمر بۆی هەبووە بەرامبەر بەوە بتوانێت پاڵپشتی بۆ خۆی پەیدا بكات لەلایەن شیخێكی سۆفیەوە كە (ئەبو یەعقوبی ئەقتەع) بوو، بەڵام (ئەبوو ئەقتەع) دەڵێت: ( من كە ژنمدا بە حەللاج لەبەرئەوە بوو كە ڕێگە و عیبادەتیم باش دەهاتە پێشچاو، بەڵام دوای ماوەیەكی كەم بۆم دەركەوت كە جادووگەرێكی فێڵباز و كافرێكی زۆر پیسە).١٧

پاشان حەللاج بەسرە بەجێ‌ دەهێڵێت و دەچێت بۆ بەغداد و دەچێتە خزمەت پێشەوای گەورەی تەسەوف (جونەیدی بەغدادی)(رەحمەتی خوای لێبێت) و باسی ركەبەری نێوان عەمر و ئەبو یەعقەبی بۆ دەكات تا وانیشانبدات ئەو حەزی بە ركەبەری و نەیاری نیە و خوێنی خۆیشی شیرین بكات و ئەو حەقیقەتەش نەشارێتەوە، پێشەوا جونەیدیش ئامۆژگاری دەكات لەسەرخۆ و هێور بێت، ئەویش ماوەیەك بەوجۆرە دەكات،١٨ ئینجا سێ‌ جار سەفەری حەجی كرد و كەسانێكی لەگەڵدا بوو، دواتر دەستبەرداری حەج بوو ‌و ڕای گۆڕا.١٩

حەللاج لە بەغداد دەچێتە لای جونەید و پرسیاری لێدەكات، بەڵام جونەید بە پرسیارەكەی بێزارە و وەڵامی ناداتەوە،٢٠ كارە ناباوەكانی حەللاج دەگەنە ئاستێك كە سەلام بۆ جونەید بكات و جونەیدیش وەڵامی نەداتەوە.

حەللاج كە پێشتر دەچووە حەج لەهەیوانی مزگەوت و لەبەر خۆر دادەنیشت و جگە بۆ پێویستی دەستگەیاندن بە ئاو یان بۆ تەواف لە شوێنی خۆی نەدەجوڵا، نان و ئاویشی زۆر كەمكردبوویەوە، ئەوگەشتەی حەجیشی كە وایكرد ماوەی ساڵێكی خایاند،٢١ ئینجا گەڕایەوە بۆ بەغداد و ئەو پرسیارەی جونەید هاتەپێشەوە و لەبەرامبەر ئەو هەڵوێستەی جونەیدا حەللاج ترساو لەگەڵا ژنەكەی چوو بۆ توستور و لەوێ‌ نزیكەی ساڵێك مایەوە وخەڵكی زۆر بە گەورە و خواناس لە قەڵەمیان دەدا.٢٢ لەگەڵا ئەوەدا بەرگی سۆفی لابردو وەك خەڵكی تر كڵاوێكی كردەسەری و ماوەی حەوت ساڵا دووریگرت و گەشتیكرد بۆ خۆراسان و ئەودیو ڕووبار و سجستان و كرمان٢٣ و ئینجا گەڕایەوە بۆ فارس و كەوتە قسەو بانگەواز و لێدوان بۆ خەڵك،٢٤ ئینجا چوو بۆ ئەهواز و لەوێ‌ خەڵكی پێشوازییانلێكرد و چوون بە دەمیەوە،٢٥ ئینجا دووبارە چوویەوە بۆ بەسرە و پاش ماوەیەكی كەم لەوێوە بۆ جاری دووەم چوویەوە بۆ مەككە٢٦ و هەمدی هاتەوە بۆ بەسرە و مانگێك لەوێ‌ مایەوە٢٧و داوتر چوو بۆ ئەهواز و لەوێوە لەگەڵا كۆمەڵێك لە كەسە دیارەكانی ئەهوازدا چوو بۆ بەغداد و ساڵێك لەوێ‌ مایەوە،٢٨ ئینجا بڕیاریدا بچێت بۆ هیند تا لەوێ‌ بانگەواز بۆ خوا بكات.٢٩

ئەبو قاسمی قوشەیری دەڵێت: كە عەمری كوری عوسمان لە مەككە بووە چووە بۆلای حەللاج، سەیر دەكات لە وەرەقەیەكدا شت دەنووسێت، عەمر پێی وت: ئەوە چیە؟ حەللاجیش دەڵێت: بەمە ڕكەبەری و بەرهەڵستكاری قورئان دەكەم. عەمر تووڕەبوو وە سەركۆنەی ئەبو یەعقوبی كرد كە بۆچی كچی پێداوەو لای خەڵكیش كەوتە دژایەتیكردنی حەللاج.

حەللاج كە چووە هیندستان لەوێ‌ فێری جادووگەری بوو، ئەو دەیوت دەیەوێت بە جادووگەری بانگەواز بۆ ئایینی خوا بكات،٣٠ ئاخۆ هیندستان پێگەی دێرینی جادووگەری و ئەفسانە و تەڵەكە سیحرییەكان بوو، حەللاجیش لە تێكەلی ئایینەكانی ئەوێوە شتی وەردەگرت و فێری جادووگەری بوو، ئینجا دەیوت دەیەوێت ئایینی خوا بگەیەنێت، دیارە جادووگەریش بە یارمەتی جنۆكە و شەیتانەكان دەبێت بە تێڕوانینی ئایینی ئیسلام و جادووگەریش لە ئیسلامدا و بە فەرموودەی پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) قەدەغە كراوە و حوكمی كوشتنی لەسەردراوە. ئەگەریش بیەوێت بۆ چاكە بەكاری بهێنێت، ئەوا لە ڕێگەیەكەوە كە خوا پێی خراپ بێت و پیس بێت چارەسەری خراپە ناكرێت، وەك چون لەبارەی (مەی) یەوە پێغەمبەر (صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت خۆی دەردە نەوەك دەرمان.

ئەو گەشتەی حەللاج بۆ هیندستان خاڵی گۆڕانی گەورە بوو لە ژیانی حەللاجدا، چونكە لەمەوبەدوا كارە ناباوەكانی حەللاج زیاتر دەبن.

حەللاج بۆ سوودوەرگرتن لە ڕێرەوەكان دەیدایە پاڵا دەستە جیاجیاكان، ئەو جارێك خۆی بە سوننە دەزانی و جارێك بە شیعە و جارێك سۆفی و…هتد.٣١

لێرەدا كۆمەڵێك بیانوو دێننەوە كە حەللاج وتویەتی بۆ فیربوونی جادووگەری دەچمە هیندستان بۆشاردنەوەی مەبەستی حەقیقی مەعریفی خۆی بووە،٣٢ بەڵام ئەمە لە دوو لایەنەوە جێی قبوڵا نیە:

١- حەللاج هیچ كات ترسی نەبووە لەوتنی ئەوەی بڕوای پێیەتی.

٢- دواتر بەڕوونی رۆڵی جادووگەری لە ژیانی حەللاجدا بەدیدەكرێت.

حەللاج كە لە سەفەری هیندستان گەڕاوەتەوە، تەمەنی نزیكەی (٤٦) ساڵان بووە،٣٣ ئینجا لە ماڵەوەی خۆیدا كەعبەیەكی بچووكی دروستكردووە و فتواگەلێكی جۆربەجۆری داوە.٣٤ ئەمە بوویە هۆی ئەوەی حەللاج بەرەو دادگا ئاڕاستە بكرێت،٣٥ دادگاییەكەیشی نزیكەی ( ٨ ) ساڵی خایاند، واتە لە ساڵی ( ٣٠١ ) تا ساڵی (٣٠٩ك) ئینجا دادگاییەكەی تەواو بوو.٣٦

حەللاج چوار تۆمەتی بەرەو ڕوو كراوەتەوە :

١- دەوروبەرەكەی وەك خوا سەیریاندەكرد.

٢- گوفتاری أنا الحق كە واتای داوای خوایەتی لەخۆدەگرت.

٣- فەتوادانی سەبارەت بە حەج.

٤- بوونی پەیوەندی لەگەڵا قەرمەتیەكاندا.٣٧

لێرەدا پێویستە پیش ئەوەی باسی دادگاییەكە بكەین باسێكی ڕەوشی سیاسی ئەوكاتەی جیهانی ئیسلامی بكەین تا لەو دادگاییە تێبگەین.

لەوكاتەدا جیهانی ئیسلامی خۆی لە دوو دەسەڵاتی سەرەكی دەوڵەتی عەبباسی و دەوڵەتی فاتمیدا دەبینیەوە و دەسەڵاتگەلێكی تری وەك قەرمەتیەكانیش هەبوون، هەرچی عەبباسیەكانن سوننە مەزهەب بوون، بەلام شیعە بوەیهیەكان دەستیانگرتبوو بەسەر دەوڵەتی عەباسیدا و ڕۆلی دەسەڵات و خەلیفەیان نەهێشتبوو، ئەمەش بەڵگەیە دژ بەوانەی كە دەڵێن عەبباسیەكان لە ترسی دەسەڵاتی خۆیان حەللاجیان كوشتووە، خۆ دەسەڵات لەدەست شیعەی بوەیهیدا بوو و ئەوانیش لەگەڵا نەیارانی عەبباسیدا خۆشیان دەهات. بەتایبەت كەسایەتیەكانی نەیاری سوننەگەرایی، ئیتر ڕۆلی عەبباسی لەم مەیدانەدا چی بوو؟ بەڵكو بڕیاری دادگا لەدەست دەسەڵاتی عەباسی و بوەیهیەكاندا بەرتەسك نەبووبویەوە و ئەوەی لە دادگادا ڕۆلی دەبینی زانایان بوون.

هەرچی فاتمیەكانی شیعەمەزهەب بوون دژ بە عەباسییەكان بوون و حەللاجیش هەواداریەكی بۆ خیلافەتی فاتیمی هەبوو وەك لەو وتەیەكیدا بە ئاشكرا دەریدەبڕێت.٣٨

هەروەها قەرمەتیەكانیش شیعە بوون و هەرئەوانیش بوون بەردەڕەشی كەعبەیان بۆماوەیەكی زۆر بردو كوشتارێكی زۆری موسڵمانانیان كرد،٣٩ كاتێكیش حەللاج لەخاچدرا بانگەواز دەكرا ئەمە یەكێكە لە بانگەشەكارانی قەرمەتی بیناسن.٤٠

بەڵام بوەیهیەكان لەبەر لاوازنەبوونی دەسەڵاتی خۆیان لەلایەن دەسەڵاتە شیعەكانی ترەوە ئامادەنەبوون پاڵپشتی تەواوی فاتیمی و قەرمەتی بكەن، هەر ئەمە وای لێكردن كێشەی حەللاج بەلای خۆیاندا سەرنەخەن.

هەروەها سەردەمێك بوو ئەفسانەو جادووی هیندی و بیری ئاگرپەرستی پێشووی ساسانی و فەلسەفەی لادەری یۆنانی و دەمارگیری مەزهەبی ناوخۆیی حەقیقەتی شەریعەتیان لەبەردەم جەماوەردا ئاڵۆز كردبوو، حەللاجیش سوودی لەهەموو ئەمانە وەرگرت. ئایا بەمەبەست بووبێت یان نا، یان ئایا مەبەستی باش بووبێت یان خراپ.٤١

دادگاییكردنی حەللاج

پێشتر وتمان حەللاج چوار تۆمەتی بەرەو ڕوو كرابۆیەوە كە بریتی بوون لە:

١- بوونی پەیوەندی بە قەرمەتیەكانەوە.

٢- وتەی (أنا الحق) كە لێكدانەوەی داوای خوایەتی بوو.

٣- شوێنكەوتەكانی بە خوایان دەزانی

٤- لە بارەی حەجەوە ڕای پێچەوانەی بنەمای ئیسلامی هەبوو.٤٢

لەساڵی ٢٩٩ك.دا بڕیاری گرتنی حەللاج درا، ئەو ساڵەیش ساڵی دامەزراندنی دەوڵەتی فاتیمی بوو لە مەغریبی ئیسلامی،٤٣ بەڵام گرتنەكەی لە ساڵی ٣٠١ك و لە سوس لە ئەهوازبوو،٤٤ هێنرا بۆ بەغداد و هاوار دەكرا بەناو خەڵكدا كە ئەمە یەكێكە لە قەرمەتیەكان بیناسن،٤٥ حەللاج خرایە بەندینخانە، پاش ئەوەی برا بۆ لای وەزیر عەلی كوڕی عیسا و پاش دادگاییكردن خرایە بەندیخانە.٤٦

لە بەندینخانەدا بڕیاری سزای توندی سێ نیوە ڕۆژی درا.٤٧ لە ماوەی بەندیخانەكەیدا ڕێی پێدەدرا تا خەڵكی ببینێت و ڕای خۆی بڵێت، تەنانەت ژوورێكی لەپاڵ بەندینخانەكەدا بۆ دروستكرا تا لەوێ وانەكانی خۆی بڵێتەوە،٤٨ ئەمەش جێی سەرنجە لەوكاتەی دادگاكانی تەفتیش زانا گەردونی و زانستیەكانیان لە ڕۆژئاوادا لەسێدارە دەدا، لە ڕۆژهەڵات و لە جیهانی ئیسلامیدا كەسی تۆمەتبار بە نەیاریی ئایین و دەوڵەت ئەو مافەی هەبێت، خوێندكارەكانی هەوڵیاندا حەللاج بفڕێنن، بەڵام حەللاج ئامادەیی نەبوو،٤٩ ڕایەكی تریش دژ بەمە پێی وایە حەللاج پێشنیاری وای بۆ نەكراوە،٥٠ بەڵام حەللاج كە سیحرو جادوی هیندی فێرببوو دەیتوانی خۆی دەرباز بكات، سەر چاوەكانیش لەوبارەیەوە نمونەیان هێناوە.

لە ساڵی ٣٠٩ك.دا حەللاج لەسەر داوای وەزیر ئەبوحامید دادگایی كرایەوە و دادوەران لەسەر دوو ڕابوون، ئایا بكوژرێت یان ئازاد بكرێت، ئەوانەی دەیانوت ئازاد بكرێت داوایان ئەوەبوو داوای تەوبە لە هەڵەكانی بكرێت، دەستەیەكی تریش بە زندیقیان٥١ لە قەڵەمدەداو وتیان تەوبەی لێ داواناكرێت، هەڵوێستی ئیبن بەهلول بۆ داوای تەوبەلێكردنی و هەڵوێستی ئەبوو عومەری حەممادی بۆ كوشتنی بوو.٥٢

ئەو دادگاییە بەبێ بڕیاری كۆتایی تەواوبوو،٥٣ ئینجا دادگاییەكی تر ئامادەكراو ئەمجار لە جیاتی زانا ئیبن بەهلول زانا ئەبولحوسەینی ئەشناسی هات، حەللاج لەسەر نوسینەكانی دادگایی كرا، چەند كەسێكیش لە دوورو نزیكانی خۆیشی شایەتیان لەسەردا.٥٤

لەمەسەلەی حەجدا حەلاج فەتوایەكی پێچەوانەی بنەماكانی شەریعەتی نوسیبوو، ناچار بۆ خۆڕزگاركردن وتی ئەوەی لە كتێبی (الاخلاص)ی حەسەنی بەسری وەرگرتووە، بەڵام لەو كتێبەدا شتی وا نەبوو،٥٥ دواجار بڕیاری كوشتنی حەللاج دراو حەللاجیش هاواریكرد كە لە خوا بترسن خوێنم لە ئێوە حەڵاڵ نیە، بۆ ئەوەش دەیوت من نوسینم لەسەر ڕێبازی ئەهلی سوننەش هەیەو لە بازاڕی وەراقینە.٥٦

هەوادارانی حەللاج گومان لەسەر شایەتەكان و دادگاییەكە دروستدەكەن لە پێناوی ئەوەی بڵێن بەستەم كوژراوە، نەیارانیشی بێ خەوشی دادگاییەكە دەخەنەڕوو، بەڵام لە ڕاستیدا دادگاییەكە بە ڕێژەی زیاتر دادگاییەكی ڕەوابوو، ئەگەر دەست تێوەردانی وەزیر ئەبوحامید نەبوایە كە خەوشی خستە دادگاییەكەوەن زانایانیش زۆرینەیان لەسەر ئەوەن كە بڕیاری دادگا لەسەر حەللاج بڕیارێكی ڕەواو شەرعی بووە، كەمینەیەكی ناو سۆفیەكانیش ئەوە بە ستەم دادەنێن.

لە ٢٣ زیلقەعدەی ٣٠٩ك.دا حەللاج بە ئامادەبوونی خەڵك كوژرا،٥٧ شێوەی كوشتنەكەشی بڕینی دەست وپێ و لەخاچدانی بوو.٥٨ هەوادارانی حەللاج دەڵێن: لەژێر شوێنەكەیدا بە خوێنەكەی نوسراوە(الله) یان شتی تریش دەڵێن، هەروەها دەڵێن لێو بەخەندە بووە،٥٩ لەگەڵ ئەوەی سەرچاوەكان بەو پەڕی گومانەوە ئەو دەقانە دێنن و لە لایەنی زێدەڕۆیی هەوادارانی حەللاجەوە باسیان دەكەن.٦٠

هەروەها دەڵێن حەللاج نوێژی كردووە،٦١ نەیارانیشی دەڵێن نەخێر بەڵكو وتویەتی من ناكوژرێم و ماوەیەكی تر دێمەوە بۆ لاتان،٦٢ واتا خۆی چواندبێت بە عیسا(علیەالسلام)ەوە. هەوادارانیشی وەك سامی مەكارم و ماسینیون بە سەرسامیەوە حەللاج دەچوێنن بە عیسای مەسیحەوە،٦٣ پاشان جەستەكەی سوتێنراو پرژێنرا بە ناو ڕووباری دیجلەدا و سەریشی لەگەڵ دەست وپێیدا مانەوەو دوو ڕۆژ هەڵواسران و دواتر بۆ ساڵێك سەری لە كۆشكی خیلافەتدا هێڵرایەوەو لە ٣١٠ك.دا برا بۆ خوراسان.٦٤

هەوادارانی حەللاج ئاوی دیجلەیان بە پیرۆز سەیر دەكرد و دەیانخواردەوە بۆ منداڵبون و سكپڕی،٦٥ زۆرێكیشیان چاوەڕوانی هاتنەوەی بوون، بەڵكو هەندێكیان دەیانوت پاش چل ڕۆژ حەللاجیان لەسەر گوێدرێژێك بینیوە،٦٦ ئەمەش شتێكی دوور ‌و چاوەروان نەكراو نیە، چونكە جنۆكەكان هوندێكجار بۆ لەخشتەبردن بێت یان بۆ خۆشەویستی بێت خۆیان بە كەسێك دەچوێنن، وەك ئەوەی بۆ ئیمامی ئیبن تەیمیە روویدا كە لەو كاتەی لە بەندیخانە بوو جنۆكەیەك لە خۆشەویستیدا خۆی بە ئیبن تەیمیە چواندبوو ‌و وەڵامی پرسیاری كەسانێكی لەوپەڕی جیهانی ئیسلامیەوە دابوویەوە، كە ئەمە بە ئیبن تەیمیە وترا، وتی ئەوە كاری جنۆكەكانە‌و لەوە زیاتر لە ئیسلامدا جێی نابێتەوە، پێدەچێت بۆ حەللاجیش لەلایەن جنۆكەكانەوە ئەمە كرابێت تا مرۆڤەكان لە خشتە ببەن‌و دوچاری شیركیان بكەن.٦٧

هەندێكی تریش كە نەیاری بوون سوپاسی خوایان دەكرد كە لە دەستی كەسێكی شێوێنەری بنەماكانی ئیسلام ڕزگاریان بووە، زانایانیش بوونە دوو ڕای جیاواز، زۆرینەیان بە سۆفیەكانیشەوە لە دژی بوون و بە كوشتنی ڕازیبوون، كەمینەیەكی ناو سۆفیش بە كوشتنی نا ڕازی بوون

بەرهەمەكانی حەللاج

– لماسين الأزل والجوهر الأكبر والشجرة الزيتونة النورية.

٢- الأحروف المحدثة والأزلية والأسماء الكلية.

٣- الظل الممدود والماء المسكوب والحياة الباقية.

٤- حمل النور والحياة والأرواح.

٥- الصهيون.

٦- تفسير (قل هو الله أحد).

٧- الأبد والمأبود.

٨- قران القرآن والفرقان.

٩- خلق الإنسان والبيان.

١٠- كيد الشيطان وأمر السلطان.

١١- الأصول والفروع.

١٢- سر العالم والمبعوث.

١٣- العدل والتوحيد.

١٤- السياسة والخلفاء والأمراء.

١٥- عالم البقاء والفناء.

١٦- شخص الظلمات.

١٧- نور النور.

١٨- المتجليات.

١٩- الهياكل والعالَم والعالِم.

٢٠- مدح النبي والمثل الأعلى.

٢١- الغريب الفسيح.

٢٢- النطفة وبدء الخلق.

٢٣- القيامة والقيامات.

٢٤- الكبر والعظمة.

٢٥- الصلاة والصلوات.

٢٦- خرائن الخيرات.

٢٧- العين.

٢٨- التوحيد.

٢٩- النجم اذا هوى.

٣٠- الذاريات ذروا.

٣١- كتاب في أن الذي أنزل عليك القرآن لرادك الى معاد.

٣٢- الدرة.

٣٣- السياسة.

٣٤- هوهو.

٣٥- كيف كان وكيف يكون.

٣٦- الوجود الأول.

٣٧- الكبريت الأحمر.

٣٨- السمري وجوابه.

٣٩- الوجود الثاني.

٤٠- لاكيف.

٤١- الكيفية والحقيقة.

٤٢- الكيفية بالمجاز.

٤٣- موائد العارفين.

٤٤- خلق خلائق القرآن.

٤٥- الصدق والأخلاص.٦٨

About كه‌یفی عمر

Check Also

پەیمان شکێنی جوولەکەکانی مەدینە بەرانبەر پێغەمبەری خواﷺ

{بنی قینقاع، بنی النضير، بنی القریظە} بەنموونە ئامادەکردنی: ئەحمەد سەباح بەشی یەکەم: بنی قینقاع      …