رۆژهەلاتناسی و كوردناسی
ئامادەكردنی : كەیفی پیرداود
گەلی كورد یەكێكە لەو گەلە دیارو ناسراوانەی رۆژهەلات،كەجێی بایەخی گەریدە رۆژهەلاتناسەكان بوونە،لەم بارەیەوە بەسەدان هەزار توێژینەوە و كتێبی هەمەجۆریان لەسەر نوسیوە،نەخاسمە چوونكە گەلێكی موسلمان و باوەرداری رەسەنەو رۆلێكی گەورەی لەمێژووی سەروەرییەكانی نەتەوەی ئیسلام داهەبووە. بەرای هەندێك لەبووسەرە ناسیۆنالیستەكانی كورد، بەو(زانستە) دەلێن كە گوایە لەهەموو لایەنێكی ژیان و كەلتوور وزمان و نیشتمان و مێژووی گەلی كورد دەكۆلێتەوەو، لەزانكۆكانی [فەرەنسا و ئەلمانیاو ئەرمەنستان و ئینگلستان و سوید و رووسیا]دا، وەك بەشێكی لێكۆلینەوەكانی رۆژهەلات بایەخی پێدراوە،بەلام (د.جمال نەبەز)لەبارەی كوردناسیەوە دەلێت(پێم وایە،كوردناسی ، ناسینی كورد دەگرێتەوە،نەك (زانستی لێكۆلینەوەلە كوردو بەتایبەتی لە زمانەكەی) كە بەئینگلیزی (كوردەڵەجی) ی پێی دەلێن منیش ناوم ناوە (كوردەوانتی). زۆربەی ئەو رۆژهەلاتناسانەش كەلەسەر كوردیان نوسیوە راستیەكانیان بەپێی پێویست وەكو خۆیان نەگەیاندووە، چونكە لەپشت ناساندنی كودرەوە،چەندین نیازی سیاسی و مۆنۆپۆلی و پەرژەوەندی خۆیان هەبووە، جگە لەنیازەكانی بلاوكردنەوەی ئاینی خۆیان و بەمەسیحی كردنی گەلانی رۆژهەلات… مامۆستا )شوكر مستەفا دەلێت:باری هەندێ سەرنجی ئەم گەریدانە لەمەر باب وباپیرانمانەوە روون نین و تێیان ناگەین و جێی سۆو گومانی دڵشكێنن. ئەوەی كە بتوانین كەمێ دڵی خۆمانی پێ بدەینەوە ،بابێ پێزیش بێت، ئەوەیە كەنەتەوەكانی دیكەی رۆژهەلاتیش هەر یەكە بەشی خۆی بەر ئەم سەرنج و بریارە رەقانە كەوتووە ،ناتوانێت خۆی لێ ببورێت.بەلام نابێت ئەمە ببێتە هۆی ئەوە،كەخۆمان لەو سەرنج و بریارانە نەبان كەین و تێیان نەگەین وە بەرپەچیان نەدەینەوە.
لەم توێژینەوەمدا ئاماژە بۆ ناو وبەرهەم و رەگەزی هەندێك لەو رۆژهەلاتناسانە دەكەم ، كە دەربارەی نەتەوەی كوردیان نوسیوە : ـ
یەكەم: ئەلمانیەكان و كوردناسی لەئەلمانیادا:
بێگومان ئەمرۆ ئەلمانیا تەنها ئەو چوارچێوە سیاسیە نی یە، كەلە كۆماری ئەلمانیای یەگرتوو دا دەبینرێت،بەلكو لێرەدا مەبەست لەو ولاتانەی تریشە كە گەلەكانیان بەزمانی ئەلمانی دەدوێن ، واتا:باسی كوردناسی یە لە نەمساو تا ئەندازەیەكش لەسویسراو بەشە ئەلمانیەكەیدا . هەروەها كوردناسی لەلای ئەلمانیەكان و ئەوروپاییەكانیش هەموو ئەوهەول و چالاكی وكاروبارانە دەگرێتەوە، كەبۆ ناساندنی كورد بەئەلمانیا دراون،سائیتر لەرووی زمانەوانی و ئەدەبیاتەوە بووبێ،یا لەبارەی مێژووی سیاسەتەوە ، یالەلایەنی هونەرو كۆمەلایەتیەوە،یاتەنانەت وتاری پر لەدەنگ و باسی درۆ ،
یاراستی ناو ڕۆژنامەش . لەسەدەی هەژدەمی فەرهەنگی دا چەند سەرچاوەیەكی دیكەی ئەلمانیش لەبارەی كوردەوە دواون،یەكێك لەمانە باسی گەشتێكە كە (نیبۆر)ناوێكە بۆ ولاتی عەرەبی و ئەو ولاتانەی دەرو دراوسێیان كردوویەتی . نوسەر لەبەشی دووەمی ئەو گەشتنامەیە دا كەلەسالی(1766ز)دا دەرچووە،باسێكی لەسەر كورد نوسیوە .(نیبۆر) كەلەمەر بنەچەكەی خەلكەكە دەدوێت نەتەوە موسلمانەكانی سەر لەبەر بەسەریەكەوە لە قەلەم داون،وەك هیچیان لەبارەیەوە نەزانێت،خۆی لێ نەبان كردوون، هەرچی عیساییەكانن كەلەچاو موسلمانەكان بەكەمایەنی دادەنرێن،زۆربەئاو وتاوو بەرەگ و ریشەو گێزو كۆلینگەوە،لەسەر باسكردنیان دەروا.خۆ جارێ كوردستانی ئێرانی هەر نەدیوە،هیچی لەبارەوە نازانێ وتاكە وشەیەكی لەسەر نالێ، هەرشتێكیش لەبارەی كوردەكانەوە دەردەست كردبێ،لەقسەی دەماو دەم و سەرزاری و بێ بەلگە وبێ سەرو بەری قەشە ئەوروپایەكان بەلاوە كەلە (دێرێك)لەدێرەكانی موصل دا تووشیان بووە هیچی تری نییە. بەریتانیا بێگومان بەچاو گێرانێكی خێرا تەنها بەناوی رۆژهەلاتناسی ئەلمانی و بەرەگەز ئەلمانی، وەك نەمسایی و سویسرایی یەكاندا،دەردەكەوێت كە رۆژهەلاتناسی ئەلمان زۆرترین پشكی چالاكییان لەم بوارەدا هەبووە ، دەیان وسەدان توێژینەوەو یاداشتنامەیان نوسیوە،بەلام بەداخەوە زۆربەیان بەراشكاویی و بێ شەرمانە،راستیەكانیان شێواندووە .بۆ نموونە دەیان و سەدان نوسەر و پرۆفیسۆری وەك (فون بیخستید)و(فۆگەڵ )و (هانس تیما)و(فاولەر)،گەلی كوردیان بەجەردەو خوێنرێژو پیاو كوژ داوەتە قەلەم .