ڕێکەوتنامەی جەزائیر

ڕێکەوتنامەی جەزائیر

ئەیوب گەڵاڵی
ئاشکرایە نەتەوەى کورد بۆ دەستەبەرکردنى مافەکانى، هەردەم لە خەبات و بەرخوداندا بووە و لەو رێگایەشدا دەریایەک خوێنى رشتووە، رژێمه‌ یەک لە دوا یەکەکانى عێراقیش بە بەردەوامى و نەپچڕاوەیى لە سەرکوتکردن و داپڵۆسینى ئەو نەتەوەیەدا بوونە و بە هەموو شێوەیەک کوردیان قاتوقڕ کردووە و ویستویانە شوناسنامەی نەتەوایەتی بسڕنەوە، دیارە ئەوەش بە بەرنامەی داڕێژراوی تایبەت بووە و پیلانی گونجاو و لەباریشى بۆ داراێژراوه‌، تا کار گه‌یشته‌ ئەو رادەیەی کە بە چه‌كی کیمیاوی و بایۆلۆجی کوردستان وێران بکەن و سیاسەتی خاک سوتاندن(الارض المحروقة) ی تیادا په‌یڕه‌و بکەن و، دواتریش بە پڕۆسەیەکی ستراتیژی دارێژراو، ئۆپەراسیۆنی بەدی ئەنفال ئەنجام بدەن؛ کە لە ئاکامیدا بە هەزاران کوردی فەیلی و 8000 بارزانی و لە دواقۆناغیشدا 182000 مرۆڤی سڤیل جینۆساید کران.
هەڵبەت کورد لە بەرخودان نەوەستا، ئەوەتا شۆڕشەکانی کورد شایەدی و بەڵگه‌ی حاشاهەڵنەگری ئەو راستیانەن، لە سەرووی هەموویشیانەوە شۆڕشی مەزنی ئەیلوولە کە بە ڕابەرایەتیی بارزانیی نەمر توانی حکوومەتی عێراق ناچار بکات کە دان بە مافە رەواکانی کەلی کوردستاندا بنێت و رێککەوتننامەی 11ی ئاداری ساڵی 1970ی پێ مۆر بکات، کە ئەوەش سەروەرییەکە تاهەتایە کورد شانازی پێوە دەکات؛ کە تیایدا بۆ یەکەمین جار لە مێژووی کورددا توانرا مافە کەلتووری و کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانمان بسەلمێنرێ و دامودەزگاكانی کوردستان بەرێوە ببردرێت.
دیارە حکوومەتی عێراق هەر لە سەرەتاوە کۆسپ و تەگەرەی زۆری لە بەردەم ئەو رێککەوتنامەیە ناوە و گیروگرفتی بۆ دروست کرد و لە هەموو بەڵێنەکانی پاشگه‌ز بووەوە، ئەوە بوو هەرزوو دەستی کرد بە نانەوەی پیلانی جۆراوجۆر بۆ لەباربردنی لەوانەش هەوڵی تیرۆرکردنی(بارزانیی نەمر)یان دا و تەقەیان لە ئۆتومبێلی (ئیدریسی جوانەمەرگ) کرد و پەرەیان بە سیاسەتی تەعریبکردنی ناوچە کوردنشینەکانی شاری کەرکووک و شنگال و خانەقین و گەلێک شوێنی تر دا و لە سەرووی هەموویشیان رازینەبوونی حکوومەت بوو کە کەرکووک بخرێتە ناوچەی ئۆتۆنۆمی، کە ئەوەش گرینکترین خاڵ بوو کە بارزانی مساوەمەی لەسەر نەکرد و دواتر لە پیلانێکی نێودەوڵەتی رەش شۆڕشیان نسکۆ پێهێنا و، رێککەوتننامەی شوومی جەزائیر لە 6/3/1975  لەنێوان عێراق و ئێران لە پایته‌ختی جەزائیر، ئاواتی گەلی کوردی فەرامۆش کرد.
پیلانی شومی جەزائیر وێڕای زوڵمێکی گەورە کردەوەیەکی نائەخلاقیش بوو بەرانبەر بە کورد ئەنجام درا، دیارە ئه‌مڕۆ دوای تێبەڕبوونی 41 ساڵ بەسەر ئەم تاوانەدا، تاوەکو ئێستا هەروەکو زۆر لە توێژەر و سیاسه‌تمه‌دار و لێکۆڵەران بۆی دەچن تەواوی بەند و بڕگه‌ و پڕۆتۆتۆكۆڵه‌كانی ئەم رێککەوتنامەیە بە ئاشکرا دیار نییە، وەلێ خاڵی هه‌ره‌ گرینگ و جەوهەریی ئەم رێککەوتننامەیە دژایه‌تیکردنی کورد و لەناوبردنی بزافی رزگاریخوازی نەتەوایەتییەکەی بوو، رژێمی عێراق تەنها بۆ ئەوەی کورد لەناو ببات، دەستی لە نیوەی (شط العرب) هەڵگرت بۆ ئێران، کە ئەوش پێچەوانەی ئەو رێککەوتنامەیە بوو کە لە ساڵی 1937 لەنێوان هەردوو وڵاتدا بە چاودێریی كۆمه‌ڵه‌ی گه‌لان (عصبة الامم) ئیمزا کرابوو.

سەرۆک (مەسعوود بارزانی)
لە کتابەکەیدا(البارزانى والحرکة التحرریة الکردیة) ج/3 لاپه‌ڕه‌ 343 دەڵێت: قال صدام لأدریس فی یوم 8 اذار: “لو اضطررنا الى التنازل لأیران عن الشط العرب کی لایخرج العراق من یدنا فلن نتردد”،  وتەکە هەر بۆ سەرۆک بارزانییە و دەڵێت: (الظاهر الجلی من هذا ان النظام کان قد تهیأ منذ ذلك الحین الى عقد مثل  هذه الصفقة، واتساءل الم یکن من الأفضل للنظام ان یتنازل لابناء شعبه بدلا من التنازل للاجنبی ویوفر على نفسه والشعب العراقی کل هذه المصائب).
بەڵێ ئەگه‌ر رژێمی عێراق رێزی لە ئیرادەی گەلی عێراق بە گشتی و کورد بەتایبەتی بگرتایە، هەرگیز دووچاری ئەو هەموو نەهامەتی و شەڕ و ماڵوێرانییە نەدەبووەوە کە بەسەری داهات، ئەوەبوو دوای تێپەڕبوونی پێنج ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و رێککەوتنە عێراق شەڕی دژی ئێران هەڵگیرساند و رێککەوتننامەکەی هەڵوەشاندەوە و بەوەش 8 ساڵ لە شەڕێکی خوێناویدا لەگه‌ڵ ئێران بەردەوام بوو، کە نزیکەی یەک ملیۆن کەس بوونە قوربانی.
دوژمنان و ناحەزانی کورد باش دەیانزانی شۆڕرش و سەرکردایەتیی کورد لە ماوەی ئەو چوار ساڵەی بەرێوەبردنی دەسەڵاتدا توانیبووی تارادەیەک بەرەوپێش بچن، ئەوەبوو چۆن هەموو کاتێک بەرژەوەندییەکان دەبنە خاڵی یەکلاکه‌رەوە و کۆتاییهێنان بە هەموو ئەجێنداکان، پیلانی جەزائیریان داهێنا و توانییان شۆڕشی کورد بۆ ماوەیەک رابگرن، بەڵام زۆری نەبرد شۆڕشی گوڵانی پێشکەوتنخواز دووبارە سەری هەڵدایەوە و کورد دەستی بە خەبات کردەوە و تا گەیشتە لوتکە کە خۆی لە راپەڕینی گەلی کوردستانی 1991 بینییەوە و، کوردستان ئازاد کرا و بەمەش تۆڵەی ئەو زوڵم و ستەم و سەرکوتکردن و پیلانانەی دوژمنان درایەوە کە دەرهەق بە نەتەوەی کوردیان کردبوو.
‎ئێستایش كه‌ یادی 41 ساڵه‌ی ئه‌و پیلانه‌ شومه ‌و هاوكات یادی 25ساڵه‌ی ڕاپه‌ڕینه‌ شكۆداره‌كه‌ی به‌هاری 1991 ده‌كه‌ینه‌وه،‌ یه‌كڕیزی و ته‌بایی نێوماڵی كورد له‌ هه‌موو كات و ساتێك پێویستتر و زه‌رورتره‌ بۆمان، بێگومان ئه‌وه‌ش زیاتر نزیكترمان ده‌كاته‌وه‌ له ‌ئامانجی سه‌ره‌كیی ڕاپه‌ڕین كه‌ ئه‌ویش سه‌ربه‌خۆییی یه‌كجاره‌كی كوردستانه‌ .